چک امانی یا امانتی چیست؟ نحوه صدور چک امانت و قوانین آن

به طور کلی چک یکی از ابزار‌های پرداخت است، اما گاهی ممکن است چک ابزاری برای تضمین و وثیقه گذاری در معاملات باشد. چک امانی مفهومی پیچیده و نیازمند دقت در استفاده از آن است تا از بروز مشکلات حقوقی و مالی جلوگیری شود. در این مقاله به بررسی مفهوم چک امانی، کاربردهای آن، مسائل حقوقی مربوط به آن و نکات مهم استفاده از این ابزار خواهیم پرداخت.

چک امانی چیست؟

چک امانی نوعی چک است که به عنوان تضمین برای انجام یک تعهد صادر می‌شود. برخلاف چک‌های معمولی که برای پرداخت مبلغ معین در تاریخ مشخصی صادر می‌شوند، چک امانی به‌طور معمول به‌ عنوان وثیقه یا ضمانت در قرارداد کاری و معاملات استفاده می‌شود و تا زمانی که تعهدات مربوطه به‌طور کامل انجام نشود، نزد طرف مقابل نگه‌داری می‌شود.

شرایط چک امانی

شرایط چک امانی به این صورت است که چک به عنوان وثیقه یا ضمانت برای انجام تعهدات خاصی در معاملات یا قراردادها صادر می‌شود. این چک معمولاً دارای تاریخ سررسید نیست و تا زمانی که تعهدات مربوطه به‌طور کامل انجام نشود، نباید توسط گیرنده به بانک ارائه شود.

صادر کننده چک امانی باید اطمینان داشته باشد که در صورت انجام تعهدات، چک به او بازگردانده می‌شود. همچنین، طرف مقابل موظف است چک را تنها در صورت عدم انجام تعهدات مقرر به بانک ارائه کند. در صورت تخلف از شرایط توافق‌شده، امکان شکایت و پیگیری قانونی برای صادر کننده وجود دارد.

چگونه چک امانت بنویسیم؟

نوشتن چک امانی با چک عادی تفاوتی ندارد. برای نوشتن چک امانی، ابتدا مبلغ چک و نام گیرنده را مانند یک چک معمولی درج کنید. سپس در بخش “توضیحات” یا “در وجه”، قید کنید که این چک به عنوان “امانت” یا “ضمانت” صادر شده است. این توضیح می‌تواند شامل عباراتی مانند “این چک صرفاً جهت تضمین تعهدات قرارداد شماره …. صادر شده است و تا انجام کامل تعهدات نباید وصول شود” باشد.

ثبت چک امانی

ثبت چک امانی در سامانه صیاد، همانند چک‌های عادی می‌ماند.

چک امانی در قانون جدید چک

چک عادی، چک تایید شده، چک تضمین شده، چک مسافرتی، چک موردی، چک عمومی و چک صیادی از انواع چک هستند. چک امانی در قانون شناسایی نشده است؛ پس چک‌های امانی ماهیتاً از نوع چک‌های عادی هستند که با قید امانی بودن در متن آن‌ها، امانی تلقی می‌شوند.

متن رسید چک امانت

در متن رسید چک باید موارد زیر ذکر شود:

• شماره، تعداد، مبلغ و مشخصات کامل چک در رسید ذکر شود.
• به صورت واضح نوشته شود که چک مذکور ”به عنوان امانت” نزد گیرنده می‌باشد و حق انتقال آن به اشخاص دیگر را ندارد.
• حتی الامکان به قرارداد پایه و تعهدی که به دلیل آن چک صادر شده است، اشاره شود.

نمونه رسید چک امانی

برگشت زدن چک امانی

روش های ابطال چک امانی

در قانون لفظی با عنوان ابطال چک امانی وجود ندارد. در صورتی که امانت گذار تمامی تعهدات خود به موجب قرارداد را انجام داده باشد و در نظر داشته باشد که چک امانی خود را پس بگیرد، می‌تواند به دو روش حقوقی و کیفری اقدام کند.

روش حقوقی

روش کیفری

در روش کیفری امانت گذار می‌تواند شکایت خیانت در امانت علیه امین مطرح کند، با این توضیح که چک امانی، مشروط به انجام تعهدات امانت گذارنده در دست امین بوده که با به انجام رساندن تعهدات مربوطه دیگر موجبی برای باقی‌ماندن چک امانی در دست امین وجود ندارد. در صورت مطالبه امانت گذار و عدم استرداد آن توسط امین که به نوعی نشان دهنده تصاحب وی می‌باشد، می‌توان سوء نیت امین را در تحقق جرم خیانت در امانت به اثبات رساند.

چه زمانی امانت گذار می‌تواند چک را مطالبه کند؟

چک امانی در وجه حامل

در صورتی که نام شخصی که چک در وجه او صادر شده روی چک درج نشده باشد، به این معنی است که چک در وجه حامل می‌باشد و چک دست هر شخصی که باشد، دارنده و مالک چک است و می‌تواند با مراجعه به بانک وجه آن را مطالبه نماید.

راه‌های جلوگیری از سوءاستفاده از چک امانی در وجه حامل

طبق قانون صدور چک، صاحب چک می‌تواند با فرا رسیدن تاریخ سررسید، به بانک مراجعه کرده و آن را نقد کند. در صورت انجام تعهدات، برای جلوگیری از سواستفاده و نقد شدن چک امانت، بایستی برای بانک محرز شود که چک به منظور ضمانت قرارداد صادر شده است. برای این منظور می‌توان جمله زیر را در چک ذکر نمود:

اعتبار چک امانی

توجه داشته باشید که در مواردی که دارنده چک امانی با مراجعه به بانک، متوجه بی محل بودن چک شود و گواهی عدم پرداخت دریافت کند، می‌تواند اقدام به طرح دعوی حقوقی علیه صادر کننده نماید و بایستی در دادگاه ثابت کند که صادر کننده به تعهدات قرارداد عمل نکرده و موجب خسارت و زیان به او شده است.

انتقال چک امانی به شخص ثالث

اگر چک امانی برای شخص مقابل صادر شود و طبق قرارداد چک در تاریخ معین بازگردانده شود و اگر شخص مقابل چک را خرج و به شخص دیگری انتقال دهد، مطابق قانون می‌توان به ترتیب زیر اقدام نمود:

راه‌های اثبات خیانت در امانت چک

به چند شکل می‌توان خیانت در امانت چک را ثابت کرد. پیش از آن به بررسی مفهوم خیانت در امانت چک امانی می‌پردازیم. اگر شخصی برای مجاب کردن فردی به انجام تعهداتش، چک امانی از او دریافت کند و سپس بدون هیچ دلیل موجهی، اقدام به اجرا کردن چک مورد نظر کند، به خیانت در امانت چک مرتکب شده است.

امانت تلقی نشدن چک در صورتی اتفاق می‌افتد که رسید و مدارک مناسبی را ارائه نشود و یا روی چک از کلمه “تضمین” استفاده نشده باشد. مجازات برگشت زدن چک امانی در صورتی اجرا می‌شود که خیانت در امانت اثبات شود.

لایحه دفاعیه چک امانی

برای نوشتن لایحه دفاعیه چک امانی بایستی به نکات زیر توجه کرد:

1. مشخصات کامل خود و شخصی که چک به او سپرده شده است، حتماً نوشته شود.
2. مشخصات کامل چک و علت سپردن آن ذکر شود.
3. اتفاق را به صورت خلاصه شرح داده و از مواد قانونی استفاده شود.
4. در صورت داشتن شواهد و مدارک، حتماً در لایحه به آن اشاره شود.

رای وحدت رویه در خصوص چک امانی

رأی وحدت رویه هیأت عمومی دیوان عالی کشور: با توجه به این که طبق ماده ۱۱ قانون چک در کلیه جرائم مربوط به چک صادر کننده در صورتی قابل تعقیب کیفری است که دارنده در مدت شش ماه از‌ تاریخ صدور برای وصول وجه چک به بانک محال علیه مراجعه و در مدت شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت نیز شکایت نماید و خارج‌ نمودن موارد منطبق با ماده ۱۳ اصلاحی قانون چک از شمول ترتیب فوق الذکر موجه و مستند به دلیل نیست ،‌لهذا رأی شعبه ۲۸ دادگاه تجدید نظر‌ استان تهران که با این نظر مطابقت دارد به اکثریت آراء موافق با موازین قانونی تشخیص می‌گردد.

‌این رأی به استناد ماده ۲۷۰ قانون آئین دادرسی کیفری دادگاه‌های عمومی و انقلاب صادر شده و در موارد مشابه برای دیوان عالی کشور و دادگاه‌ها لازم‌الاتباع است.

تفاوت چک امانی و ضمانتی

چک امانی مفهومی است به ظاهر موجه اما در باطن خود دارای اشکالات فراوانی است. در معاملات و روابط اقتصادی که اقشار مختلف مردم برقرار می کنند، چک امانی را وسیله‌ای می‌دانند که جایگزین چک تضمینی شده است و این امر به دلیل این است که قانون‌گذار در ماده 13 قانون چک اصلاحی سال 1372 برای چکی که به عنوان تضمین صادر شده و پرداخت نشده است، مجازات حبس از 6 ماه تا 2 سال و یا جزای نقدی از یکصد هزار ریال تا ده میلیون ریال تعیین کرده است.

هدف ارائه دهنده چک امانی

دهنده چک امانی این چک را با هدف ایجاد اعتماد و انگیزه برای طرف مقابل صادر می‌کند. به طور کلی این چک در ازای وجود یک قرارداد یا تعهد مشخص صادر می‌شود.

جمع بندی

صدور چک امانی از نظر قانونی و قانون جدید صدور چک ایرادی ندارد؛ اما بایستی برای صدور چک با آگاهی کامل از قوانین و محدودیت‌های جدیدی که برای صدور چک وجود دارد اقدام کنید و برای معتبر بودن چک، الزامات ثبت چک و عملیات صدور چک در سامانه صیاد را رعایت نمایید تا در آینده متحمل ضرر و زیان مالی نشوید.

در نتیجه، چک امانی ابزار مفیدی برای تضمین تعهدات در معاملات و قراردادها است که به‌عنوان وثیقه یا ضمانت برای اجرای دقیق توافقات به‌کار می‌رود. با تعیین واضح شرایط استفاده و نگهداری چک امانی، طرفین می‌توانند از بروز اختلافات و مشکلات جلوگیری کنند.

سوالات متداول