حسابداری بهای تمام شده چیست؟
مطالعه متمرکز
حسابداری بهای تمام شده نقش کلیدی در هر سازمانی دارد. به عبارتی حسابداری بهای تمام شده عصای دست هر مدیری است که با استفاده از اطلاعات بهای تمام شده بتوانند تصمیم‌های صحیح اخذ کنند و از منابع خود به صورت بهینه استفاده کنند و در سازمان سودآوری داشته باشند. در این مقاله به صورت اختصاصی درباره حسابداری بهای تمام شده از اهمیت آن تا تعاریف موجود در آن صحبت می‌کنیم.
مفاهیم حسابداری بهای تمام شده
قبل از اینکه وارد مسائل تخصصی در این زمینه آشنا شویم، ابتدا قصد داریم که مفاهیم مرتبط با حسابداری بهای تمام شده را برایتان شرح دادیم تا در متن مقاله هرکجا که با این کلمه‌ها روبرو شدید، بدانید که منظورمان چیست.
بنگاه اقتصادی
بنگاه اقتصادی در واقع یک سازمان، شرکت یا مجموعه‌ای از منابع است که در کنار یک‌دیگر، محصول (کالا، خدمات) مشخصی را با هدف کسب سود عرضه و ارائه میکنند. بنگاه اقتصادی هم انواع مختلفی دارد که در ادامه آنها را توضیح می‌دهیم.
انواع بنگاه‌های اقتصادی
بنگاه‌های اقتصادی یا همان شرکت‌ها هم انواع مختلفی دارند که در ادامه آنها را معرفی می‌کنیم.
۱. بنگاه اقتصادی خدماتی
بنگاه‌هایی هستند که خدماتی را به مشتریان عرضه و در ازای آن کارمزد یا حق الزحمه دریافت میکنند و به آنها شرکت‌های خدماتی می‌گویند. مانند یک موسسه آموزشی.
۲. بنگاه اقتصادی بازرگانی
بنگاه‌هایی هستند که به خرید و فروش نوعی خاص از مواد خام یا کالای ساخته شده مشغول هستند و به آنها شرکت‌های بازرگانی می‌گویند.
۳. بنگاه اقتصادی تولیدی
بنگاه‌هایی هستند که تولید کالاهای مصرفی یا بادوام را با به کارگیری سرمایه و نیروی انسانی و با استفاده از ماشین آلات و تجهیزات تولید میکنند و تولیدات خود را به بنگاه‌های بازرگانی یا مستقیم به مصرف کنندگان می‌فروشند. به عبارتی حسابداری بهای تمام شده بیشتر در شرکت‌های تولیدی اجرا می‌شود.
حالا در قسمت‌های بعدی قصد داریم درباره تعریف بهای تمام شده و اهمیت آن صحبت کنیم که بدانید این نوع حسابداری چیست و چرا اهمیت دارد؟
حسابداری بهای تمام شده (صنعتی)
حسابداری بهای تمام شده به شاخه ای از حسابداری گفته می‌شود که وظیفه آن جمع آوری اطلاعات مربوط به عوامل هزینه، محاسبه بهای تمام شده محصولات و خدمات، همچنین ارائه روش‌های تقلیل بهای تمام شده تولیدات، از طریق تجزیه و تحلیل گزارش‌ها و بررسی شیوه‌های تولید است.
اهمیت حسابداری بهای تمام شده
در واقع حسابداری بهای تمام شده، یک ابزار بسیار مهم در اختیار مدیریت است تا مدیران را در برنامه‌ریزی، کنترل و نظارت و بررسی نتایج فعالیت‌ها یاری کند. مدیریت با استفاده از حسابداری بهای تمام شده، بهای تمام شده تولیدات را محاسبه می‌کند و به وسیله آنها می‌تواند کنترل بهتری را بر روی هزینه‌های مواد، دستمزد و سایر هزینه‌های تولید داشته باشد. همچنین این گزارشات به مدیران در تصمیم‌گیری خود جهت افزایش تولید و یا سایر تصمیمات کمک قابل توجهی می‌کند.
به عنوان مثال، فرض کنید هدف مدیریت؛ تولید یک محصول جدید است. با توجه به اطلاعات دقیقی که واحد حسابداری بهای تمام شده در اختیار مدیریت قرار می‌دهد، می‌تواند به راحتی تصمیم گیری کند که آیا تولید محصول جدید صرفه اقتصادی دارد یا خیر؟ آیا می‌تواند سود مورد نظر خود را از این تولید بدست آورد؟ یا اینکه اگر برای تولید محصول نیاز به ماشین آلات خاصی باشد، به صرفه‌تر است که ماشین آلات خریداری شود یا اجاره گرفته شود؟ و بسیاری تصمیمات دیگر که همه این سوالات و تصمیمی‌های مدیریتی توسط حسابداری بهای تمام شده پاسخ داده می‌شود.
از همین رو می توان به نقش مهم حسابداری بهای تمام شده در شرکت‌ها پی برد. اما وظایف یک حسابدار بهای تمام شده یا به طور کلی حسابداری بهای تمام شده چیست؟ در ادامه آن را بررسی می‌کنیم.
وظایف حسابداری بهای تمام شده
به طور کلی وظایف مهم و اساسی حسابداری بهای تمام شده به شرح زیر است:
- برقراری روش‌ها و شیوه‌های اعمال کنترل، به منظور کاهش هزینه ها و افزایش سود
- کمک به مدیران در ایجاد و اجرای برنامه‌ها
- راهنمایی به مدیریت جهت تصمیم گیری نهایی به منظور انتخاب بهترین راه و روش
- ارزیابی موجودی‌ها به منظور هزینه‌یابی و قیمت‌گذاری آنها و کنترل مقداری موجودی‌ها
- پیش بینی هزینه‌های تولید برای یک دوره معین
- جمع آوری، تفکیک و ثبت و تسهیم هزینه‌ها
حالا که با وظایف حسابدار بهای تما شده آشنا شدیم، وقت آن رسیده که ببینیم این شاخه از حسابداری در چه زمینه‌هایی کاربرد دارد؟
کاربرد حسابداری بهای تمام شده
ممکن است در ابتدا این باور را داشته باشید که حسابداری بهای تمام شده مربوط به شرکت‌های تولیدی و کارخانه جات است، اما این طور نیست و سایر شرکت‌ها هم ممکن است از حسابداری بهای تمام شده استفاده کنند. به عنوان مثال؛ یک موسسه آموزشی ، قبل از شروع دوره‌های جدید نیاز به کنترل هزینه‌ها و تعیین بهای تمام شده هزینه دوره دارد تا از این طریق بهای تمام شده دوره مورد نظر را شناسایی و به مدیریت در تصمیم گیری برای برگزاری آن دوره کمک کند.
تعریف مفاهیم موجود در حسابداری بهای تمام شده
اگر در زمینه حسابداری بهای تمام شده فعالیت کنید، با مفاهیم مختلفی روبرو می‌شوید که شاید برایتان جدید باشد. به همین دلیل ما در این قسمت تعریف‌های موجود در این شاخه از حسابداری را برایتان شرح می‌دهیم.
1. تولید
هرگاه مواد اولیه با عبور از یک فرایند ساخت تغییر شکل دهد و به کالایی دیگر تبدیل شود، اصطلاحا می‌گویند تولید صورت گرفته است.
۲. مواد اولیه
مواد اولیه رکن اصلی تولید کالا است که خود به دو دسته تقسیم می‌شود:
۱. مواد مستقیم
آن بخش از مواد مصرفی که جزء جدا نشدنی کالای ساخته شده است و مستقیما در تولید کالا نقش دارد. مانند؛ شکر در تولید نبات.
۲. مواد غیر مستقیم
مواد غیرمستقیم به موادی می‌گویند که آن بخش از مواد مصرفی که برای تکمیل کالا ضروری است، قرار می‌گیرد؛ اما به علت مصرف ناچیز آن در قسمت مواد غیر مستقیم طبقه بندی می‌شود. مانند میخ در ساخت میز.
۳. دستمزد
در بخش تولید کالا به کارگرانی نیاز داریم که باید حقوق و دستمزد آنها پرداخت شود. دستمزد نیز به دو بخش تقسیم می شود:
۱. دستمزد مستقیم
دستمزد مستقیم، دستمزدی است که بابت کاری پرداخت می‌شود که مستقیم در چرخه تولید کالا نقش داشته است. مانند دستمزد کارگر خط تولید.
۲. دستمزد غیر مستقیم
دستمزد غیر مستقیم، دستمزد کارگرانی است که مستقیم در ساخت کالای ساخته شده نقشی ندارند. مانند حقوق نگهبان کارخانه.
۴. سایر هزینه ها
کلیه هزینه‌هایی که در جریان تولید اتفاق می‌افتد ولی نمی‌توانیم آنها را به طور دقیق به کالای تولیدی اختصاص دهیم به عنوان سایر هزینه‌ها یا هزینه های سربار شناسایی می‌کنیم. مانند هزینه دستمزد غیر مستقیم، مواد غیر مستقیم، هزینه بیمه، هزینه اجاره و ….
۵. بهای تمام شده
عوامل اصلی بهای تمام شده کالا یا خدمات عبارت است از:
- مواد
- دستمزد
- سربار
۶. کالای ساخته شده
به کالایی که از چرخه تولید عبور کرده و در این فرایند به شکل کامل ساخته شده و آماده عرضه است را کالای ساخته شده می‌گویند.
۷. کالای در جریان ساخت
به کالایی که در چرخه تولید قرار گرفته، اما هنوز ساخت آن تکمیل نشده را کالای در جریان ساخت می‌گویند.
۸. هزینه یابی
هزینه یابی عبارت است از تعیین بهای تمام شده کالای ساخته شده و موجودی کالای در جریان ساخت.
۹. دایره هزینه یابی
دایره هزینه یابی واحدی است که مسئولیت نگهداری اسناد و مدارک مرتبط با حسابداری بهای تمام شده را به عهده دارد. همچنین تجزیه و تحلیل داده‌ها و تحویل گزارشات به مدیریت جهت تصمیم گیری را ارائه می‌کند. اگر دقت کنید درباره هزینه‌ها در مفاهیم صحبت کردیم. حالا قصد داریم به صورت اختصاصی هزینه‌ها را در حسابداری بهای تمام شده طبقه‌بندی کنیم و روش‌های هزینه‌یابی را برایتان شرح دهیم.
طبقه بندی هزینه ها در حسابداری بهای تمام شده
برای طبقه بندی هزینه‌ها در حسابداری بهای تمام شده دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. یکی از این دیدگاه‌ها به شرح زیر است:
۱. طبقه بندی طبیعی هزینه ها
در این طبقه بندی هزینه‌ها به دو قسمت تقسیم می‌شوند:
۱. هزینه های ساخت
هزینه های ساخت به هزینه‌هایی می‌گویند که در کارخانه ها جهت تولید کالا، محصول و مصرف ایجاد می‌شوند. مانند هزینه مواد و دستمزد.
۲. هزینه های تجاری
هزینه‌های تجاری، هزینه‌هایی هستند که در بخش‌هایی مانند بخش اداری ، توزیع و فروش ایجاد می‌شوند.
۲. طبقه بندی هزینه ها بر اساس ارتباط آنها با تولید محصول
در این طبقه بندی نیز هزینه ها به دو قسمت تقسیم می شوند:
۱. هزینه های مستقیم
هزینه‌های مستقیم هزینه‌هایی هستند که ارتباط مستقیم با تولید دارند مثل هزینه مواد و دستمزد مستقیم (چوب در ساخت میز چوبی).
۲. هزینه های غیر مستقیم
هزینه های غیرمستقیم هزینه‌هایی هستند که در تولید محصول، نقش اصلی ندارند، اما برای تولید محصول لازم هستند، مانند میخ در ساخت میز.
۳. طبقه بندی هزینه ها بر اساس ارتباط آنها با تغییر حجم و تعداد تولید
در این طبقه‌بندی هزینه‌ها به سه گروه تقسیم‌بندی می شوند:
۱. هزینه ثابت
هزینه‌های ثابت هزینه‌هایی هستند که با تغییر حجم تولید تا سطح مشخصی از تولید تغییر نخواهند کرد. این هزینه‌ها در سطوح مختلف تولید ثابت هستند؛ مانند: هزینه حقوق مدیران تولید، هزینه استهلاک ماشین‌آلات، هزینه اجاره محل کارخانه.
۲. هزینه متغیر
هزینه‌هایی هستند که کل مبلغ آنها با تغییر در سطح تولید و میزان تولید تغییر می‌کند. یعنی با افزایش تولید این هزینه‌ها در کل افزایش می‌یابند و با کاهش میزان تولید کاهش پیدا میکنند.
۳. هزینه نیمه متغیر
برخی از هزینه‌ها از دو قسمت متغیر و ثابت تشکیل شده‌اند. این هزینه‌ها به صورتی هستند که تا حد مشخصی از تولید با افزایش یا کاهش تولید بخش ثابت آنها تغییر نمی‌کند و این در صورتی است که بیش از حد مشخص تولید با تغییر در حجم تولید این هزینه‌ها افزایش یا کاهش خواهند یافت. مثل برق مصرفی کارخانه، برقی که جهت روشنایی سالن کارخانه به کار می‌رود، تقریبا ثابت است ولی برق مصرفی ماشین آلات تولیدی با تغییر در حجم و میزان تولید تغییر خواهد کرد.
هزینه یابی چیست؟
هزینه یابی در واقع روش‌هایی است که منجر به انجام ثبت‌های حسابداری و تهیه گزارشات مدیریتی در ارتباط با کنترل هزینه مواد، دستمزد و سربار می‌شود. به طور کلی با توجه به نوع فعالیت بنگاه‌های اقتصادی تولیدی دو نوع روش هزینه یابی وجود دارد:
1. هزینه یابی سفارش کار
برخی از شرکت‌ها سفارش پذیر هستند. یعنی تولیدات آنها بر اساس سفارش مشتریان و عقد قرارداد با آنها اتفاق می‌افتد. بنابراین در این موسسات از روش هزینه یابی سفارش کار استفاده می‌شود. مانند شرکت‌های پیمانکاری.
۲. هزینه یابی مرحله ای
برخی از موسسات تولیدی برای آنکه تولیدات آنها تکمیل شود، مراحل مختلفی را طی میکنند و محصولات آنها به صورت انبوه و یکسان تولید می‌شود. آنها از روش هزینه یابی مرحله‌ای استفاده میکنند مانند کارخانه‌های نساجی.
در برخی صنایع ، تولید به شکلی است که استفاده از هر روش هزینه یابی وجود دارد. به عنوان مثال در کارخانه ساخت هواپیما، هواپیما به صورت سفارش برای مشتریان ساخته می‌شود و این در حالی است که قطعات مورد نیاز به صورت انبوه و پیوسته در سایر دوایر کارخانه تولید می‌شود و از روش هزینه یابی مرحله‌ای برای تعیین بهای تمام شده آنها استفاده می‌شود.
کارت سفارش چیست؟
در شرکت‌های تولیدی که بر روش سفارش کار عمل میکنند. برای هر سفارش یک کارت هزینه سفارش ایجاد می‌شود و هزینه‌های صورت پذیرفته برای تکمیل سفارش را در این کارت ثبت خواهند کرد. حالا که با طبقه‌بندی و روش‌های هزینه‌یابی آشنا شدیم. قصد داریم سوالی که همیشه مطرح است و می‌پرسند حسابداری مالی و بهای شده چه تفاوتی دارند را با مقایسه این دو پاسخ دهیم.
مقایسه حسابداری بهای تمام شده و حسابداری مالی
حسابداری مالی در موسسات، وظیفه تهیه گزارش وضعیت مالی و در واقع سود و زیان، ترازنامه و صورت گردش وجوه نقد را به عهده دارد و نتایج عملکرد یک دوره مالی را نشان می‌دهد. اما حسابداری بهای تمام شده در کنار حسابداری مالی، گزارش‌هایی از جزئیات تولید و مراکز ایجاد هزینه ارائه می‌دهد و به صورت دقیق‌تر، مقدار مصرف مواد، میزان تولید، ساعات کار انجام شده و هزینه‌های سایر عوامل تولید را در اختیار مدیریت قرار می‌دهد تا بر اساس این اطلاعات و گزارش‌ها، مدیریت تصمیم گیری، ارزیابی، کنترل و برنامه‌ریزی کند.
گزارش های مورد نیاز در حسابداری بهای تمام شده
در این شاخه از حسابداری هم مانند دیگر شاخه‌ها نیاز است که یک حسابدار گزارش‌هایی را تهیه کند. لیست این گزارش‌ها برای شاخه بهای تمام شده به شرح زیر است.
- گزارش مصرف مواد
- گزارش اوقات تلف شده
- گزارش بهای تمام شده کالای ساخته شده
- گزارش کالای در جریان ساخت
- گزارش ضایعات
- گزارش خرید مواد
- گزارش فروش
- گزارش بهای تمام شده کالای فروش رفته
- گزارش صورت وضعیت مالی
- گزارش سود و زیان
- گزارش صورت جریان وجوه نقد
- گزارش تقسیم سود
- سایر گزارشات مورد استفاده مدیریت
جمع بندی
همان‌طور که بیان کردیم حسابداری بهای تمام شده یکی از مهمترین شاخه‌های حسابداری و همینطور از پردرآمدترین حرفه‌ها در حسابداری است. حسابدارانی که به بهای تمام شده تسلط دارند، دارای مهارتی متمایز کننده از دیگر حسابداران هستند و نقش کلیدی و مهمی را در تصمیمات مدیریتی یک شرکت ایفا می کنند.
سوالات متداول
۱. حسابداری بهای تمام شده در چه شرکت‌هایی کاربرد دارد؟
در نگاه اول همه فکر میکنند این شاخه حسابداری فقط مرتبط با شرکت‌های تولیدی است، اما سایر شرکت‌ها مانند خدماتی و بازرگانی هم برای مدیریت هزینه‌ها و سود‌ها نیاز به این شاخه از حسابداری دارند.
۲. وظیفه حسابدار بهای تمام شده چیست؟
جمع‌آوری اطلاعات مربوط به هزینه‌ها، محاسبه کردن بهای تمام شده کالا و خدمات و ارائه روش‌هایی برای کاهش هزینه‌های تولید.
۳. روش‌های هزینه یابی در حسابداری بهای تمام شده را نام ببرید.
هزینه‌یابی مرحله‌ای و هزینه‌یابی سفارش کار
دیدگاهتان را بنویسید