قانون کار چیست؟ مهم‌ ترین ماده های قانون کار

قانون کار به بیان روابط بین کارگر، کارفرما و شرایط کلی حاکم بر کار می‌پردازد. اگر قانون کار وجود نداشته باشد، احتمالاً شاهد اختلافات عمیق بین کارگر و کارفرما خواهیم بود. وجود این قانون از بروز این اختلافات جلوگیری می‌کند. با این حال قانون کار به چه مواردی اشاره کرده است؟ آیا جزئیات شرایط کار و دریافت دستمزد هم در این قانون تعریف شده‌اند؟ قانون کار یکی از مباحثی است که هم کارگر و هم کارفرما باید اطلاعاتی در مورد آن داشته باشند. در این مطلب قصد داریم به بررسی کامل این قانون بپردازیم. با ما همراه باشید.

قانون کار چیست؟

به طور کلی این قانون روابط بین کارفرمایان و کارگران را تشریح می‌کند. بر این اساس هر شخصی که در ازای انجام فعالیتی مشخص دستمزد دریافت می‌کند، مشمول قانون کار خواهد بود. سایر قوانین حاکم بر کار، عبارتند از قانون بیمه تامین اجتماعی، قانون کار شوراهای اسلامی و قوانین مربوط به بیمه بیکاری.

قانون کار در کشور ما نوعی قانون آمره محسوب می‌شود. قانون آمره به قوانینی گفته می‌شود که هیچ شخص و نهادی حق توافق برخلاف آن را ندارد. بر این اساس هر توافقی خارج از چارچوب قانون کار باطل خواهد شد؛ حتی اگر طرفین در توافق خود رضایت داشته باشند.

مروری بر تاریخچه قانون کار در ایران

قبل از پرداختن به قانون کار، بهتر است ابتدا مروری بر شکل‌گیری این قانون در ایران داشته باشیم. قانون کار در ایران با تشکیل وزارت کار در سال 1325 پایه‌گذاری شد. با این حال قانون کاری که به شکل امروزی وجود دارد، در سال 1368 و در مجلس شورای اسلامی بنیان‌گذاری شد؛ البته تصویب این قانون در ابتدا اختلافاتی بین مجلس و شورای نگهبان داشت.

بعد از تصویب اولیه قانون کار در سال 1368 و بروز اختلافات در مفاد آن، این قانون در سال 1369 تصویب شد. به این ترتیب قانون کار که ما امروزه با آن سروکار داریم، متشکل از 203 ماده، 21 تبصره و در 12 فصل تنظیم شده است.

آشناییی با مفاهیم قانون کار

در قانون کار مفاهیمی وجود دارد که برای درک بهتر متن آن، بهتر است که با این مفاهیم آشنا شوید تا هنگام خواندن قانون بدانید که منظور از کارگر و کارفرما، قرارداد و کارگاه چیست و چگونه تعریف می‌شوند. 

تعریف کارگر در قانون کار

وقتی قانونی تعریف می‌شود، باید طرفین آن هم با جزئیات تعریف شوند. در فصل اول قانون کار تعاریف و کلیات مفاهیم ذکر شده‌اند. در ماده 2 این قانون به مقوله کارگر پرداخته شده است. کارگر یکی از اصلی‌ترین اضلاع قانون کار محسوب می‌شود و تعریف خاص خود را دارد. در تعریف قانونی «کارگر شخصی است که در برابر دریافت حقوق یا دستمزد، فعالیت مشخصی را طبق درخواست کارفرما انجام می‌دهد».

به این ترتیب اگر حتی شخص یک روز را هم مشغول به کار شده باشد، مشمول قانون کار خواهد شد. این تعریف کلی است و عواملی مثل عنوان شغلی و مدت قرارداد هم تغییری در آن ایجاد نمی‌کنند. تنها ارتباط کارگر با قانون کار، فعالیتی است که در قبال آن مزد دریافت می‌کند.

تعریف کارفرما در قانون کار

در ماده 3 قانون کار تعریف جامعی از کارفرما شده است. بر این اساس «کارفرما شخصی است که کارگر به درخواست او فعالیت مشخصی را انجام می‌دهد و دستمزد دریافت می‌کند». به این ترتیب مدیران یا به طور کلی اشخاصی که اداره کارگاه یا بنگاه اقتصادی را برعهده دارند، مشمول این قانون می‌شوند.

کارفرمایان در هر شرکت و نهادی که باشند، مسئول رعایت حقوق کارگران طبق قانون کار هستند. کارفرما نمی‌تواند کارگر را مجبور به انجام فعالیتی خارج از چارچوب این قانون کند. همچنین در قبال انجام کار توسط کارگر متعهد به پرداخت دستمزد اوست و در صورت عدم رعایت، متخلف شناخته می‌شود.

تعریف قرارداد در قانون کار

فصل دوم قانون کار علاوه بر کارگر و کارفرما، ضلع سومی به نام قرارداد کار هم دارد. درواقع قرارداد رابط و سند همکاری میان کارگر و کارفرما است. با انعقاد قرارداد جزئیات ارتباط کارگر با کارفرما مشخص می‌شود. البته این قرارداد نیازی به کتبی بودن هم ندارد و حتی به صورت شفاهی هم قابل قبول است. با این حال بهترین کار، عقد قرارداد به صورت کتبی است.

با این اوصاف و با توجه به قانون کار، کارفرما و کارگر ملزم به عقد قرارداد هستند. مدت قرارداد ممکن است روی کتبی بودن یا نبودن آن تاثیرگذار باشد. معمولا قراردادهایی که بیشتر از 30 روز کاری ادامه داشته باشند، حتما باید کتبی بسته شوند. به طور کلی قرارداد در قانون کار عبارت است از «قراردادی کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر متعهد به انجام فعالیتی مشخص می‌شود و در قبال انجام آن دستمزدی دریافت می‌کند».

تعریف کارگاه در قانون کار

یکی از اصلی‌ترین عوامل تاثیرگذار روی روابط بین کارگر و کارفرما در قانون کار، کارگاه یا محل انجام خدمت کارگر است. به طور کلی و طبق قانون کار «کارگاه مکانی است که کارگر به درخواست کارفرما در آنجا مشغول انجام فعالیت می‌شود».

طبق تعریف فوق هرگونه موسسه صنعتی، معدنی، ساختمانی، کشاورزی، خدماتی، ترابری، تجاری و … کارگاه محسوب می‌شوند. همچنین تمام تاسیسات و املاک متعلق به آن‌ها نیز مشمول این قانون می‌شوند.

آشنایی با شرایط کار در قانون کار

فصل سوم قانون کار به شرایط کاری کارگر و دریافت حق‌السعی توسط او پرداخته شده است. در ادامه با مهم‌ترین مواد این قانون آشنا خواهید شد:

ماده 34 قانون کار

ماده 35 قانون کار

ماده 37 قانون کار

ماده 38 قانون کار

ماده 39 قانون کار

ماده 40 قانون کار

ماده 41 قانون کار

شرایط تعلیق قرارداد در قانون کار

همانطور که اشاره کردیم، فصل دوم قانون کار به قرارداد اختصاص دارد. در مبحث دوم این فصل در خصوص تعلیق قرارداد و شرایط آن صحبت شده است. بر اساس ماده 14 این قانون، وقتی یکی از طرفین به تعهدات خود عمل نمی‌کند، قرارداد به صورت موقتی تعلیق می‌شود. با این حال بعد از رفع مشکل، قرارداد به حالت اولیه خود برمی‌گردد. البته سوابق به منظور افزایش بازنشستگی و دستمزد برای کارگر در نظر گرفته می‌شوند.

در تبصره این ماده آمده است که مدت نظام وظیفه (ضرورت، احتیاط و ذخیره) جزو سنوات خدمت او محسوب می‌شوند. همچنین در ماده 15 قانون کار به بروز حوادث غیرقابل پیش‌بینی اشاره شده است. بر این اساس اگر حادثه‌ای رخ دهد که کنترل آن از عهده طرفین خارج است، قرارداد موقتاً به حالت تعلیق در می‌آید. البته تشخیص این وضعیت برعهده وزارت کار است.

در ماده 17 قانون کار هم به موضوع توقیف کارگر اشاره شده است. بر این اساس اگر کارگر توقیف شود، اما این توقیف منجر به محکومیت وی نشود، قرارداد کار کارگر به حالت تعلیق در می‌آید و بعد از اتمام دوره توقیف مجددا مشغول به فعالیت می‌شود.

ماده 19 قانون کار به مسئله خدمت سربازی کارگر می‌پردازد. طبق این ماده اگر کارگر به خدمت سربازی اعزام شود، قرارداد تعلیق خواهد شد. کارگر بعد از اتمام دوره سربازی، می‌تواند به محل کار خود بازگردد.

ماده 20 قانون کار به موضوع تعلیق یا اخراج غیرقانونی کارگر توسط کارفرما پرداخته است. بر این اساس اگر کارفرما در مواجهه با مواد 15، 16، 17 و 19 این قانون قرارداد را به حالت تعلیق درآورد و بعد از رفع تعلیق از پذیرفتن مجدد کارگر اجتناب کند، تخلف کرده و اخراج غیرقانونی انجام داده است. در این حالت کارگر می‌تواند ظرف مدت یک ماه مراتب شکایت خود را به هیئت تشخیص اعلام کند.

شرایط خاتمه قرارداد کاری در قانون کار

در مبحث سوم از فصل دوم قانون کار به شرایط خاتمه قرارداد کار پرداخته شده است. در ادامه به برخی از مهم‌ترین مواد این قانون خواهیم پرداخت:

ماده 21 قانون کار

ماده 23 قانون کار

ماده 24 قانون کار

ماده 25 قانون کار

ماده 26 قانون کار

ماده 27 قانون کار

موسسه محاسبان؛ مشاور شما در مورد قانون کار

بیشتر اشخاص و به خصوص کارگران، اطلاعات زیادی در خصوص قوانین مربوط به کار و پیچ و خم حقوقی آن‌ها ندارند. این موضوع تا حدودی هم طبیعی است. البته این موضوع ممکن است برای برخی کارفرمایان هم صدق کند. به هر حال فرقی نمی‌کند کارگر یا کارفرما باشید؛ اگر از قانون کار اطلاعات زیادی ندارید، بهتر است دوره آموزش حقوق و دستمزد را بگذرانید یا با مشاوران و کارشناسان این حوزه در ارتباط باشید.

موسسه محاسبان با در اختیار داشتن کارشناسان حقوقی مجرب و زبده، آماده همکاری با کارفرمایان و کارگران است. شما می‌توانید با کارشناسان ما در ارتباط باشید و سوالات و ابهامات خود را با آن‌ها در میان بگذارید و برای رفع آن‌ها راه‌حل مناسب دریافت کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر با همکاران ما در موسسه حسابداری محاسبان تماس بگیرید.

کلام پایانی

در قانون کار همه موارد مربوط به کار با جزئیات شرح داده شده است. به همین دلیل هم کارفرما و هم کارگر باید اطلاعاتی در خصوص این قوانین داشته باشند تا به مشکل برنخورند. ما در این مقاله مهم‌ترین ماده‌های قانون کار را بررسی کردیم تا در صورت بروز مشکل بتوانید از آن‌ها استفاده کنید.

سوالات متداول