قانون مالیات بر عایدی سرمایه؛ پایان دوران دلالی و شروع عدالت مالیاتی

سوداگری و سفته‌بازی در دهه‌های اخیر در بازارهای ملک، خودرو، ارز و طلا، عامل بی‌ثباتی اقتصادی و شکاف طبقاتی در کشور بوده است. با اجرایی شدن قانون «مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی»، معاملات در سامانه مودیان رصد خواهد شد و اشخاص حقیقی و حقوقی را موظف به ثبت اطلاعات مالی می‌کند. در این مقاله، موضوع مالیات بر عایدی سرمایه را در شیوهٔ اجرا، معافیت‌ها و تأ‌ثیرات این قانون بر بازارهای مختلف بررسی می‌کنیم.

مالیات بر عایدی سرمایه چیست؟

قانون «مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی» معروف به قانون مالیات بر عایدی سرمایه (Capital Gain Tax-CGT) که به اختصار CGT نامیده می‌شود، نوعی مالیات بر درآمد است که بر سود حاصل از خرید و فروش دارایی‌ها مانند ملک، خودرو، ارز و طلا اخذ می‌شود. این مالیات با اهداف کاهش فعالیت‌های سوداگرانه، تقویت عدالت اجتماعی، افزایش درآمدهای عمومی و بهبود کارایی اقتصادی از دهه‌ها پیش در بسیاری از کشورها اجرا شده است. 

در ایران، این قانون در تیرماه ۱۴۰۴ تصویب و در مرداد‌ماه هم اعلام شد. مالیات بر عایدی سرمایه صرفاً بر سود (عایدی) از فروش دارایی، یعنی تفاوت قیمت فروش و خرید اعمال می‌شود و نه بر ارزش کل دارایی.

قیمت خرید دارایی – قیمت فروش دارایی = سود یا عایدی سرمایه

یکی از مأموریت‌های اقتصادی دولت‌ها این است که از طریق برنامه‌های اجرایی مختلف، سرمایه‌های خرد و کلان موجود در جامعه را به سمت بخش مولد اقتصاد، یعنی فعالیت‌های تقویت‌کننده بخش تولیدی هدایت کنند. یکی از سیاست‌های اقتصادی مؤثر در این زمینه، کاهش جذابیت بازارهای غیر‌مولد مثل طلا و ارز با اعمال مالیات‌های سخت‌گیرانه و ایجاد شفافیت بیشتر به‌منظور جلوگیری از فعالیت‌های سوداگری است.

در طرف مقابل، بازار سرمایه قرار دارد که یکی از مهم‌ترین بسترهای تامین مالی است و در صورت رونق با ورود سرمایه‌های سرگردان، چرخ تولید به حرکت درآمده و به معنای واقعی، رشد اقتصادی ایجاد می‌شود. بنابراین دولت‌ها سعی می‌کنند با اعمال سیاست‌های اقتصادی هدفمند از جذابیت این بازارها کاسته و سرمایه‌گذاری در بازارهای مولد را افزایش دهند.

مزایای اجرای قانون مالیات بر سوداگری و سفته بازی

اجرای قانون مالیات بر سوداگری به بهبود عملکرد بازار و عدالت مالیاتی کمک می‌کند و مزایای آن به شرح زیر است: 

کنترل سوداگری

یکی از اهداف طرح مالیات بر عایدی سرمایه، افزایش هزینهٔ فعالیت‌های غیرمولد همچون سفته بازی و سوداگری در بازار املاک، خودرو، ارز، طلا و … است، به شیوه‌ای که این فعالیت‌ها مزیت اقتصادی خود را از دست بدهند. این مالیات، انگیزهٔ سوداگران برای خرید و فروش این قبیل از دارایی‌ها را کاهش می‌‌دهد، در نتیجه تقاضای سوداگری کاسته شده و تقاضای واقعی و مصرفی خانوارها افزایش می‌یابد. همچنین، این قانون باعث کاهش جذابیت فعالیت‌های غیرمولد و افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری در تولید واقعی است.

بهبود عدالت مالیاتی

در حال حاضر همهٔ کارمندان و کارگران قبل از دریافت حقوق خود، موظف به پرداخت مالیات به دولت هستند. در مقابل سفته‌بازان و سوداگران غیررسمی، به ویژه در بازارهای زمین، مسکن، طلا و ارز، با وجود فعالیت‌های غیرمولد و حتی در مواقعی ایجاد اختلال در نظام اقتصادی، از پرداخت مالیات معاف بوده‌اند. اجرای مالیات بر عایدی سرمایه به طور چشمگیری به برقراری عدالت مالیاتی بین این گرو‌ه‌ها کمک کرده و شکاف موجود را کاهش می‌دهد. 

افزایش درآمدهای دولت

تجربه کشورهای بسیاری نشان می‌دهد که اجرای مالیات بر عایدی سرمایه، موجب افزایش قابل توجه درآمدهای مالیاتی می‌شود. بخش قابل توجهی از درآمدهای مالیاتی این کشورها مربوط به درآمدهای حاصل از پایهٔ مالیاتی است. 

چه دارایی هایی مشمول مالیات بر عایدی سرمایه اند؟

«قانون مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی» به‌طور مشخص چهار گروه اصلی دارایی‌هایی را که معمولاً هدف فعالیت‌های سوداگرانه قرار می‌گیرند، مشمول مالیات بر عایدی سرمایه قرار داده است. سود حاصل از فروش این دارایی‌ها، در صورتی که شامل معافیت‌ها نشود، مشمول طرح مالیات بر عایدی سرمایه خواهد بود. این دارایی‌ها عبارت است از:

1. املاک با انواع کاربری و حق واگذاری محل
2. انواع خودرو دارای پلاک شخصی مشمول مقررات مربوط به شماره‌گذاری
3. انواع طلا، نقره، پلاتین و جواهر‌آلات
4. انواع ارز: انواع ارزهای خارجی
5. انواع رمز پول و رمز دارایی‌: شامل رمز دارایی، رمز پول و رمز ارز

پوشش انواع تعاملات اقتصادی؛ ارتباط قانون مالیات بر عایدی سرمایه و قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان

اجرای قانون مالیات بر سفته بازی به آماده‌سازی زیرساخت‌های اجرایی نیاز دارد که منجر به اصلاحات گسترده در قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان شده است. قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤ‌دیان، مصوب سال ۱۳۹۸ با هدف ایجاد بستر اجرایی قانون مالیات بر ارزش افزوده تدوین شده‌اند. این قانون با تمرکز بر افزایش شفافیت اقتصادی، پیشگیری از فرار مالیاتی و افزایش درآمدهای مالیاتی کشور طراحی شده است. 

مهم‌ترین کارکردهای این قانون، شامل: اتصال سیستمی اطلاعات رویداد مالی و اطلاعات نظام پرداخت بدون دخالت عامل انسانی، فراهم کردن بستر اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده و تنظیم اظهارنامه‌های مالیات عملکرد اشخاص مشمول است.

برای درک ضرورت تصویب قانون مالیات بر عایدی سرمایه در ایران، باید تعاملات اقتصادی در بازار‌ها را بررسی کرد. براساس ادبیات حاکم بر قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان، عوامل اقتصادی به دو دسته اصلی زیر تقسیم می‌شوند:

• دسته اول (B): اشخاص حقوقی و اشخاص حقیقی صاحبان مشاغل، کسب‌و‌کار و حرف (Business) که موظف به معرفی حساب تجاری به سازمان امور مالیاتی هستند.
• دسته دوم (C): اشخاص حقیقی مصرف کننده نهایی (Consumer) که حساب‌های بانکی آن‌ها به صورت پیش فرض حساب غیر تجاری است، مگر اینکه به عنوان حساب تجاری به سازمان امور مالیاتی معرفی شوند.

با این دسته‌بندی، حساب‌های بانکی به دو نوع تجاری و غیرتجاری تقسیم می‌شوند و تعاملات اقتصادی در چهار حالت زیر قابل پیش‌بینی است:

1. تعاملات (B2C): مانند فروش‌ محصولات توسط سوپر‌مارکت به مصرف‌کننده نهایی که وجه به حساب‌ تجاری مودی واریز می‌شود. مطابق قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان، صورتحساب‌های الکترونیکی این تعاملات از طریق پایانه‌های فروشگاهی صادر می‌شود.
2. تعاملات (B2B): مانند فروش فولاد توسط یک شرکت به یک شرکت خودروسازی که وجه به حساب تجاری مودی واریز می‌شود. صورتحساب الکترونیکی این تعاملات از طریق سامانه فروش مودیان و با تأیید طرفین صادر می‌شود.
3. تعاملات (C2B): مانند فروش طلای دست دوم یا ارز توسط مصرف کننده نهایی به طلا‌فروشی یا صرافی که وجه به حساب‌ غیرتجاری واریز می‌شود. این دسته از تعاملات در قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان، پیش‌بینی نشده بود. 
4. تعاملات (C2C): مانند فروش منزل مسکونی یا خودروی شخصی توسط مصرف کننده نهایی به مصرف کننده دیگر که به طور معمول وجه به حساب‌ غیرتجاری واریز می‌شود. صورتحساب الکترونیکی این تعاملات در قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان پیش‌بینی نشده بود و شامل موارد زیر است: 

• معاملات دارایی‌های دارای شناسه یکتا (مانند زمین، ساختمان ،خودرو)
• معامله انواع ارز از طریق صرافی‌ها
• معامله انواع طلا، نقره و امثالهم از طریق صنف مربوطه
• معامله کالاهای دست دوم (مانند انواع وسایل دست دوم منزل)
• قرض بین اشخاص
• هدیه نقدی یا غیر نقدی بلاعوض

قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان بر دو دسته اول تعاملات اقتصادی یعنی تعاملات B2C و B2B متمرکز است و اشخاص حقیقی مصرف کننده نهایی را مشمول این قانون نمی‌داند. بنابراین تعاملات دسته سوم و چهارم اقتصادی، یعنی تعاملات B2C و C2C، در این قانون پوشش داده نشده‌ است. برای دستیابی به پوشش جامع همه تعاملات اقتصادی لازم بود این دو تعامل هم به قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤ‌دیان اضافه شود. 

در قانون اولیه پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان، حساب‌های بانکی تجاری از حساب‌های بانکی غیرتجاری تفکیک و وضعیت آن‌ها مشخص شده بود، اما برای حساب‌های بانکی غیر‌تجاری، تعیین تکلیفی صورت نگرفته بود. تصویب قانون مالیات بر سوداگری و سفته بازی و اصلاحات ناشی از آن در قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان، از جمله ایجاد کارپوشه غیر‌تجاری، گام بسیار بزرگی در راستای اتصال سیستمی تمام اطلاعات رویدادهای مالی و نظام پرداخت‌ها به شمار می‌رود. این تغییرات به صورت قابل توجهی موجب شفافیت اقتصادی و بهبود آن می‌شود. 

مطابق ماده ۴۶ قانون مالیات بر سوداگری و سفته بازی، تمام اشخاص غیرتجاری که دارایی‌های مشمول این قانون را انتقال می‌دهند، موظف به پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه هستند. همچنین اشخاص تجاری وظیفه دارند که تا بیست ماه پس از لازم‌الاجرا شدن این قانون، واریزی‌های غیر درآمدی خود را در سامانه مودیان ثبت کنند. در صورت عدم ثبت این واریزی‌ها، مشمول جریمه‌ای معادل ٪۱۰ وجوه دریافتی خواهند شد. 

رصد معاملات در قانون مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی

برای اجرای مؤثر قانون مالیات بر عایدی سرمایه، زیرساخت‌های لازم باید فراهم شود. منظور از این زیر ساخت‌‌ها، ایجاد کارپوشه غیر تجاری در سامانه مودیان برای هر شخص غیر تجاری است. به عبارت دیگر، تخصیص کارپوشه غیر تجاری در سامانه مودیان، پیش نیاز اصلی اجرای این قانون به شمار می‌رود. 

قانون مالیات بر سوداگری و سفته بازی به صورت سامانه‌ای، هوشمند و بدون دخالت ممیز مالیاتی طراحی شده است. زیر ساخت اصلی این قانون، «سامانه مؤدیان» است. در اغلب موارد، اشخاص عادی تکلیفی برای گزارش معاملات خود ندارند و این وظیفه بر‌عهدهٔ اشخاص ثالث قرار گرفته است. وظایف اشخاص ثالث به شرح زیر است:

• معاملات املاک: دفاتر اسناد رسمی موظفند هم ‌زمان با انتقال سند، صورتحساب الکترونیکی معامله را به سامانه مو‌دیان ارسال کنند.
• معاملات خودرو: فرماندهی انتظامی (فراجا) در زمان تعویض پلاک، اطلاعات معامله را به صورت الکترونیکی ثبت می‌کند.
• صرافی‌ها، طلافروشی‌های مجاز و سکوهای تبادل رمز ارز: این نهادها موظف به ثبت و ارسال اطلاعات معاملات طلا، ارز و رمز دارایی به سامانه مودیان هستند. 

تمام این اطلاعات در «کارپوشه غیرتجاری» هر فرد که پروفایل او در سامانه مؤدیان است، جمع‌آوری می‌شود. سازمان امور مالیاتی در پایان هر سال بر‌اساس اطلاعات ثبت ‌شده در این کارپوشه، مالیات بر عایدی سرمایه متعلقه را محاسبه و به فرد اعلام می‌کند.

به موجب قانون مالیات بر سوداگری و سفته بازی، در صورتی که صورتحساب الکترونیکی صادر شده توسط اشخاص ثالث (اطلاعات رویداد معاملاتی) با تراکنش‌های ورودی به حساب بانکی (اطلاعات شبکه بانکی) تطابق نداشته باشد یا یکی از این اطلاعات ثبت نشده باشد، برای یکی از طرفین معامله، «درآمد غیر‌شفاف» شناسایی می‌شود.

با هدف ایجاد شفافیت اقتصادی و جلوگیری از فرار مالیاتی، در صورتی که این درآمد غیر‌شفاف از سقف معافیت تعیین شده بیشتر باشد، مشمول مالیات بر عایدی سرمایه خواهد شد. این مکانیسم، انگیزهٔ افراد برای فرار مالیاتی و عدم شفافیت در معاملات اقتصادی را کاهش می‌دهد. همچنین، در برخی موارد خاص، اشخاص می‌توانند خودشان  صورتحساب الکترونیکی صادر کنند. 

تکلیف اشخاص غیر تجاری در ثبت معاملات 

نکته- طبق ماده ۸ قانون مالیات بر سوداگری و سفته بازی، اشخاص غیر تجاری مکلف هستند در خصوص مطالباتی که از دیگران دارند، نظیر: قرض، ودیعه، وثیقه و رهن، صورتحساب الکترونیکی صادر کنند. این تکلیف، به رفع عدم شفافیت در این رویدادهای مالی خاتمه خواهد داد. 

مالیات عایدی سرمایه خودرو و ملک؛ تکلیف مالیات نقل و انتقال در قانون های دیگر چه می‌شود؟

با اجرای قانون مالیات بر سوداگری و سفته بازی و اخذ مالیات بر عا‌یدی سرمایه از انتقال املاک و خودرو، این پرسش مطرح می‌شود که تکلیف «مالیات نقل و انتقال و حق واگذاری محل موضوع ماده ۵۹ قانون مالیات‌های مستقیم» برای املاک و «مالیات نقل و انتقال موضوع ماده ۳۰ قانون مالیات بر ارزش افزوده» برای خودرو چیست؟

پاسخ این سوال در ماده ۱۵ قانون مالیات بر سوداگری و سفته بازی آمده است:

• حالت اول- اگر «مالیات موضوع ماده ۵۹ ق.م.م» برای املاک و «مالیات موضوع ماده ۳۰ قانون مالیات بر ارزش افزوده» برای خودرو بیشتر از مالیات بر عایدی سرمایه همان دارایی باشد، عایدی سرمایه آن دارایی مشمول مالیات سوداگری نخواهد شد.
• حالت دوم- در صورتی که مالیات عایدی سرمایه بیشتر از مالیات نقل و انتقال موضوع ماده ۵۹ و ۳۰ حسب مورد باشد، مالیات نقل و انتقال پرداخت شده، به عنوان علی‌الحساب مالیات بر عایدی سرمایه در نظر گرفته می‌شود.

انواع مالیات بر عایدی سرمایه 

مالیات بر عایدی سرمایه بر سود حاصل از فروش دارایی‌های غیرمولد مانند املاک، خودرو، ارز، طلا و سهام اعمال می‌شود و هدف آن کاهش سفته‌بازی در بازارهای موازی است. در ادامه، انواع مالیات بر عایدی سرمایه به همراه معافیت‌های مرتبط با قانون ارائه شده است:

مالیات بر عایدی خودرو

مالیات بر عایدی خودرو به سود حاصل از فروش خودرو اعمال می‌شود و نرخ آن بر‌اساس مدت زمان نگهداری خودرو تعیین می‌شود.

نرخ مالیات بر عایدی خودرو

• نگهداری کمتر از ۱ سال: ۳۰٪ از سود
• نگهداری ۱ تا ۲ سال: ۲۰٪ از سود
• نگهداری بیش از ۲ سال: ۱۰٪ از سود
• نگهداری بیش از ۳ سال: معاف از مالیات

معافیت های مالیات بر عایدی خودرو 

• هر شخص بالای ۱۸ سال با یک خودرو سواری و دوره تملک بیش از ۱ سال معاف است.
• برای هر خانواده، تا سقف ۴ خودرو (به تعداد اعضای خانوار) معافیت وجود دارد، مشروط به اینکه تعداد خودروها از این سقف بیشتر نشود.
• خودرو با پلاک شخصی متعلق به شخص غیر‌تجاری بالای ۱۸ سال با دوره تملک بیش از ۲ سال، در صورتی که مالک خودروی دیگری نداشته باشد، معاف است.
• خودروهای با پلاک مناطق آزاد از مالیات معاف هستند.

مالیات بر عایدی طلا و ارز

مالیات بر عایدی طلا، ارز، رمز‌ارز و رمز‌پول به سود حاصل از فروش این دارایی‌ها تعلق می‌گیرد و نرخ آن بر اساس مدت زمان نگهداری تعیین می‌شود.

نرخ مالیات بر عایدی طلا و ارز

• نگهداری کمتر از ۱ سال: ۳۰٪ از سود
• نگهداری ۱ تا ۲ سال: ۲۰٪ از سود
• نگهداری بیش از ۲ سال: ۱۰٪ از سود

معافیت‌ های مالیات بر عایدی طلا و ارز

• فروش تا سقف ۲۰۰ گرم طلای ۱۸ عیار توسط شخص حقیقی بالای ۱۸ سال، مشروط به اینکه در ۵ سال گذشته از این معافیت استفاده نکرده باشد.
• نگهداری کمتر از ۲۰۰۰ یورو (معادل ۲۴۰۰ دلار) معاف از مالیات است.
• فروش طلا، ارز، رمز‌ارز و رمز‌پول به طلافروشی‌ها و صرافی‌های مجاز معاف از مالیات است. اما فروش به اشخاص غیرمجاز مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی خواهد بود.

مالیات بر عایدی مسکن

مالیات بر عایدی مسکن به سود حاصل از فروش املاک مسکونی اعمال می‌شود و نرخ آن با توجه به مدت زمان تملک ملک محاسبه می‌‌شود. 

نرخ مالیات بر عایدی مسکن

• فروش در کمتر از ۱ سال: ۶۰٪ از سود
• فروش در سال دوم: ۴۰٪ از سود
• فروش در سال سوم: ۲۰٪ از سود
• فروش در سال چهارم: ۱۰٪ از سود
• فروش پس از ۵ سال: ۵٪ از سود

معافیت‌‌های بر عایدی مسکن

• هر شخص غیر‌تجاری بالای ۱۸ سال با یک ملک مسکونی و دوره تملک بیش از ۲ سال معاف است.
• سرپرست خانوار تا سقف ۲ ملک مسکونی و هر خانواده تا سقف ۳ ملک مسکونی معاف است، مشروط به دوره تملک بیش از ۲ سال و عدم استفاده از این معافیت در ۵ سال گذشته.
• انتقال ملک به‌صورت بلاعوض (مانند ارث، مهریه یا جهیزیه) معاف از مالیات است، به شرط ثبت بلاعوض بودن در صورتحساب الکترونیکی.
• اولین معامله ملک نوساز تا قبل از دریافت گواهی اتمام عملیات ساخت‌وساز، مشروط به اینکه بیش از ۴ سال از صدور اولین پروانه ساختمانی نگذشته باشد، معاف است.
• املاک در مناطق آزاد با دوره تملک حداقل ۵ سال معاف هستند.

مالیات بر عایدی سایر دارایی‌ها 

این بخش در ارتباط با معافیت‌های دارایی‌های غیر از خودرو، طلا و مسکن (مانند سهام، اراضی کشاورزی) و معافیت‌های عمومی قانون مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی است که آن را با هدف تشویق سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های مولد و شفافیت اقتصادی طراحی کرده‌اند. 

معافیت‌های مالیات بر عایدی سایر دارایی‌ها

• بازار سرمایه: خرید و فروش سهام در بورس و فرابورس، سود حاصل از صندوق‌های سرمایه‌گذاری (مانند صندوق‌های کالایی، املاک و مستغلات) و معاملات گواهی سپرده سکه و طلا معاف از مالیات هستند.
• اراضی کشاورزی: اراضی با کاربری کشاورزی (باغ و زمین زراعی خارج از حریم شهری، به جز باغ‌ ویلا) با دوره تملک بیش از ۳ سال و انجام عملیات کشت در حداقل ۳ سال از ۵ سال گذشته معاف هستند.
• املاک نوساز: اولین انتقال املاک پس از دریافت گواهی اتمام عملیات ساختمانی معاف است.
• انتقال بلاعوض: انتقال دارایی‌های مشمول (مانند خودرو، طلا، ارز و مسکن) به‌صورت بلاعوض معاف از مالیات است، مشروط به ثبت در صورتحساب الکترونیکی.
• مناطق آزاد: املاک و خودروهای با پلاک مناطق آزاد با شرایط خاص (مانند دوره تملک حداقل ۵ سال برای املاک) معاف از مالیات هستند.

در قانون مالیات بر عایدی سرمایه به قدری معافیت‌های مالیاتی لحاظ شده که فقط عدهٔ معدود و چند‌درصدی از جامعه، مشمول پرداخت این مالیات هستند. 

محاسبه مالیات بر عایدی سرمایه و نرخ‌ها؛ از نرخ پایه تا جریمه سوداگری و تعدیل تورم

قانون مالیات بر عایدی سرمایه با تمرکز بر انتقال دارایی‌هایی نظیر املاک و خودرو، به‌گونه‌ای طراحی شده است که بین سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و سوداگری کوتاه‌مدت تمایز ایجاد کند. محاسبه این مالیات، فرآیندی چندمرحله‌ای است که به میزان سود حاصل از انتقال دارایی و مدت زمان نگهداری دارایی وابسته است. 

۱. نرخ پایه مالیات: یک سیستم پلکانی و تصاعدی

نرخ مالیات بر عایدی سرمایه ثابت نیست، بلکه بر‌اساس ماده ۱۳۱ قانون مالیات‌های مستقیم محاسبه می‌شود. این ماده یک سیستم پلکانی دارد، به این معنا که هر‌چه سود (عایدی) شما بیشتر باشد، نرخ مالیات برای بخش‌های با‌لاتر آن سود افزایش می‌یابد. بر‌اساس آخرین اصلاحات، نرخ‌های ماده ۱۳۱ به شرح زیر است:

• تا سود ۲۰۰ میلیون تومان در سال: ٪۱۵
• مازاد بر ۲۰۰ میلیون تا ۴۰۰ میلیون تومان سود: ٪۲۰
• مازاد بر ۴۰۰ میلیون تومان سود: ٪۲۵

مثال: فرض کنید شخصی پس از فروش یک خودرو (که شامل معافیت‌ها نمی‌شود و بیش از یک سال نگهداری شده)، ۷۰۰ میلیون تومان سود کرده است. مالیات بر عایدی سرمایه او این‌گونه محاسبه می‌شود:

برای ۲۰۰ میلیون تومان اول: ۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ * ٪۱۵ = ۳۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان

برای ۲۰۰ میلیون تومان دوم: ۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ * ٪۲۰ = ۴۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان

برای ۳۰۰میلیون تومان باقیمانده: ۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰ * ٪۲۵ = ۷۵,۰۰۰,۰۰۰ تومان

مجموع مالیات بر عایدی سرمایه قابل پرداخت: ۳۰ + ۴۰ + ۷۵ = ۱۴۵ میلیون تومان.

نرخ این مالیات هنوز به طور قطعی مشخص نشده است، اما در حال حاضر لایحه‌ای در مجلس در حال بررسی است که بر‌اساس آن، نرخ مالیات بر عایدی سرمایه بین ۰ تا ۴۰ درصد خواهد بود. این مالیات به طور پلکانی و معکوس سقوط می‌کند. به عبارت دیگر، نرخ مالیات بر عایدی سرمایه بر‌اساس مدت نگهداری از موضوع مالیات تعیین می‌شود.

۲. جریمه سوداگری کوتاه‌مدت (نگهداری کمتر از یک سال)

هدف اصلی این قانون، مقابله جدی با سفته‌بازی است. سفته‌بازی معمولاً در قالب خرید و فروش‌های سریع و کوتاه‌مدت اتفاق می‌افتد. برای جلوگیری از این فعالیت، قانون یک نرخ تنبیهی برای معاملاتی که در بازهٔ زمانی کوتاهی انجام می‌شوند در نظر گرفته است. مطابق با تبصره ۱ ماده ۴۹ این قانون، اگر مدت زمان نگهداری یک دارایی کمتر از یک سال باشد، کل سود حاصل از فروش آن با نرخی ۱۰ واحد درصد بیشتر از بالاترین نرخ ماده ۱۳۱ مشمول مالیات می‌شود.

بالاترین نرخ ماده ۱۳۱: ٪۲۵

نرخ تنبیهی برای معاملات زیر یک سال: ٪۲۵ + ٪۱۰ = ٪۳۵

این نرخ بالا، جذابیت «نوسان‌گیری» و خریدهای کوتاه‌ مدت را به شدت کاهش می‌دهد و بازار را برای سرمایه‌گذاران بلند مدت و مصرف‌کنندگان واقعی امن‌تر می‌کند.

۳. سازوکار تعدیل تورمی: جلوگیری از مالیات بر تورم

یکی از عادلانه‌ترین بخش‌های قانون مالیات بر سوداگری، سازوکار تعدیل تورمی است. در اقتصادی نظیر اقتصاد ایران که تورم بالایی دارد، بخش قابل توجهی از افزایش قیمت دارایی‌ها، ناشی از کاهش ارزش پول است، نه سود واقعی. قانون برای جلوگیری از اخذ مالیات بر این افزایش غیر واقعی، مکانیسم زیر را طراحی کرده است:

برای دارایی‌هایی که بیش از دو سال نگهداری می‌شوند، قیمت خرید اولیهٔ شما بر‌اساس شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی (که توسط مرکز آمار ایران اعلام می‌شود) به‌روزرسانی می‌شود، که به این قیمت جدید، «قیمت خرید تعدیل‌ شده» می‌گویند. سپس سود واقعی، با کسر قیمت خرید تعدیل‌ شده از قیمت فروش محاسبه می‌شود. نحوهٔ اعمال این تعدیل به مدت زمان نگهداری بستگی دارد:

• نگهداری کمتر از ۲ سال: هیچ‌گونه تعدیل تورمی اعمال نمی‌شود. سود شما همان تفاضل ساده قیمت فروش و خرید است.
• نگهداری بین ۲ تا ۵ سال: نیمی (٪۵۰) از تورم دورهٔ نگهداری در محاسبه لحاظ می‌شود. یعنی بخشی از سود ناشی از تورم همچنان مشمول مالیات است.
• نگهداری ۵ سال و بیشتر: تمام (٪۱۰۰) تورم دورهٔ نگهداری در محاسبه لحاظ می‌شود و شما فقط روی سود واقعی (مازاد بر تورم) مالیات پرداخت می‌کنید.

مثال ساده: فرض کنید شما ملکی را به قیمت ۳ میلیارد تومان خریده‌اید و پس از پنج سال به قیمت ۸ میلیارد تومان می‌فروشید. سود ظاهری شما ۵ میلیارد تومان است. حال فرض کنید در این پنج سال، تورم باعث شده که قیمت خرید ۳ میلیاردی شما به ۵.۵ میلیارد تومان «تعدیل» شود.

قیمت فروش: ۸ میلیارد تومان

قیمت خرید تعدیل‌شده بر اثر تورم: ۵.۵ میلیارد تومان

عایدی سرمایه واقعی (مشمول مالیات): ۸ – ۵.۵ = ۲.۵ میلیارد تومان

در این حالت، شما فقط برای ۲.۵ میلیارد تومان سود واقعی، مالیات بر عایدی پرداخت می‌کنید، نه برای کل ۵ میلیارد تومان که سود ظاهری است. این سازوکار از سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت حمایت می‌کند و مانع از آن می‌شود که مردم به دلیل تورم، مالیات ناعادلانه پرداخت کنند.

۸ تبصره مهم مالیات بر عایدی سرمایه

مهم‌ترین تبصره‌های طرح مالیات بر عایدی سرمایه را در ادامه برسی می‌کنیم. 

تبصره ۱: در انتقال دارایی‌های موضوع بندهای (۱) و (۲) این ماده که مشمول مالیات موضوع این فصل می‌باشند «مالیات نقل ‌و انتقال و حق واگذاری محل موضوع ماده (۵۹) این قانون» و «مالیات نقل و انتقال موضوع ماده (۳۰) قانون مالیات بر ارزش افزوده (مصوب ۰۲/ ۰۳/ ۱۴۰۰ با اصلاحات و الحاقات بعدی)» به عنوان مالیات تا یک سال علی‌الحساب محسوب می‌شود.

تبصره ۲: عایدی سرمایه حاصل از انتقال دارایی‌های موضوع بندهای (۱) و (۲) این ماده که با استفاده از تنظیم یا تنفیذ وکالتنامه بلاعزل انجام گیرد، بر اساس «صورتحساب الکترونیکی تنظیم یا تنفیذ وکالتنامه بلاعزل» موضوع بند (چ) ماده (۱۶ مکرر) قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤ‌دیان، مشمول مالیات موضوع این فصل می‌‎شود و موکل اصلی یا موکلین بعدی (تنفیذ‌کنندگان) وکالتنامه بلاعزل مسئول پرداخت مالیات متعلق هستند. آیین‌نامه اجرایی این تبصره حداکثر شش ماه پس از لازم‌الاجرا شدن این ماده، توسط سازمان با همکاری سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تهیه می‌شود و به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.

تبصره ۳: پس از استقرار کارپوشه‌های غیرتجاری معاملات دارایی‌های موضوع این ماده که خارج از فعالیت‌های شغلی است، صرفاً مشمول مالیات موضوع این فصل هستند و مشمول مالیات موضوع ماده (۹۳) این قانون نمی‌شوند.

تبصره ۴: اخذ مالیات موضوع این فصل مشروط به استقرار کارپوشه‌های غیرتجاری سامانه مودیان مالیاتی با رعایت مفاد قانون پایانه فروشگاهی و سامانه مؤدیان است و چنانچه تکلیف مذکور انجام نشود، سازمان مجاز به مطالبه و اخذ مالیات مذکور نیست. منظور از استقرار کارپوشه غیرتجاری در این فصل، فراهم نمودن زیرساخت‌های لازم توسط سازمان است به طوری که امکان صدور صورتحساب‌های الکترونیکی توسط اشخاص موضوع بند (ج) ماده (۱۶ مکرر) قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان فراهم شده باشد. مسئول تایید شرط فوق، وزیر امور اقتصادی و دارایی است.

تبصره ۵: در صورتی که درآمد یا وجوه دریافتی ناشی از فروش دارایی‌های موضوع بندهای (۳) و (۴) این ماده به اشخاص موضوع اجزاء (۳) و (۴) جزء (ج) ماده (۱۶مکرر) قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان باشد، درآمد یا وجوه دریافتی مذکور مشمول مالیات بر عایدی سرمایه و در غیر این صورت کل درآمد یا وجوه دریافتی فوق با رعایت مفاد فصل ششم باب سوم قانون مالیات‌های مستقیم، مشمول مالیات موضوع ماده (۱۲۴) این قانون می‌شوند.

اشخاص غیر‌تجاری که دارایی‌های موضوع بند (۳) ماده (۴) این قانون را مستقیماً از اشخاص موضوع بندهای (۳) و (۴) جزء (ج) ماده (۱۶مکرر) قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان خریداری کرده‌اند، در صورت فروش دارایی‌های مذکور به سایر اشخاص غیر‌تجاری، مشروط به ثبت انتقال دارایی مذکور از طریق کارپوشه غیرتجاری یا از طریق شرکت‌های معتمد مالیاتی یا اشخاص موضوع بندهای (۳) و (۴) جزء (ج) ماده (۱۶مکرر) قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤ‌دیان صرفاً مشمول مالیات بر عایدی سرمایه می‌شوند.

ثبت مذکور با درج شماره منحصربه‌فرد مالیاتی صورتحساب الکترونیکی خرید اولیه، در حکم صدور صورتحساب الکترونیکی است و صورتحساب الکترونیکی مذکور به صورت خودکار به کارپوشه غیرتجاری خریدار منتقل می‌شود. خریدار مکلف است ظرف مدت سی روز از تاریخ درج صورتحساب الکترونیکی در کارپوشه غیرتجاری، نسبت به اعلام پذیرش یا عدم پذیرش این صورتحساب الکترونیکی اقدام کند. عدم اظهارنظر ظرف مدت مذکور به منزله عدم تأ‌یید صورتحساب الکترونیکی مربوط می‌باشد.

تبصره ۶: مبنای محاسبه قیمت خرید دارایی‌های موضوع بند (۳) این ماده با دوره تملک کمتر از سه سال، قیمت درج‌ شده در آخرین صورتحساب الکترونیکی خرید می‌باشد. در صورتی که دوره تملک دارایی فوق بیش از سه سال باشد، قیمت روز دارایی‌های مذکور در سه سال قبل یا مبلغ مندرج در صورتحساب الکترونیکی خرید، هر کدام که بیشتر باشد، مبنای محاسبه عایدی سرمایه است.

تبصره ۷: دارایی‌های بند (۴) این ماده در صورتی که نزد بانک‌ها یا موسسات اعتباری غیربانکی ایرانی سپرده‌گذاری شده باشد، در دوره سپرده‌گذاری مشمول مالیات بر عایدی سرمایه نمی‌باشد.

تبصره ۸: آیین‌نامه اجرایی در خصوص نحوه صدور صورتحساب الکترونیکی دارایی‌های موضوع بند (۵) این ماده، ظرف مدت شش ماه پس از تصویب این ماده توسط سازمان با همکاری با بانک مرکزی تهیه می‌شود و به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.

باید توجه کرد که سازمان امور مالیاتی در اجرای قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان با مشکلات متعددی روبرو است که تصور می‌شود اجرای قانون مالیات بر عایدی سرمایه را نیز دچار مشکل کند یا تا مدت زمان نامعلومی، مانند قانون مالیات بر خانه‌های خالی، مالیات بر خانه‌ها و ویلاهای لوکس غیر قابل اجرا باشد.

جمع‌بندی

قانون مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی، نقطه عطفی در راستای عدالت مالیاتی است. این قانون با هدف مهار دلالی‌ غیرمولد و هدایت سرمایه به سمت تولید، شفافیت اقتصادی را تقویت کرده و سودها را کاهش می‌دهد. اجرای دقیق آن با همکاری فعالان اقتصادی، فاصله طبقاتی را کم کرده و آینده‌ای عادلانه‌تر برای اقتصاد ایران رقم بزند. راستی نظر شما در ارتباط با طرح مالیات بر عایدی سرمایه چیست؟ به نظر شما این طرح برای هدایت سرمایه به سمت تولید چقدر اثرگذار است؟   

سوالات متداول