مالیات موسسات غیرتجاری؛ نحوه محاسبه، معافیت ها و تکالیف

در نظام مالیاتی، موسسات غیر تجاری به عنوان یکی از انواع اشخاص حقوقی شناخته شده که با اهداف غیر تجاری مانند فعالیت‌های آموزشی، خیریه، فرهنگی یا مذهبی تشکیل می‌شوند. با این حال، این موسسات هم مانند سایر اشخاص حقوقی مشمول قوانین مالیاتی هستند و باید تکالیف مالیاتی خود را انجام دهند. در این مقاله از محاسبان، مالیات موسسات غیرتجاری را بررسی می‌کنیم. 

مالیات موسسات غیرتجاری چقدر است؟

بر‌اساس تبصره ۱ ماده ۱۰۵ قانون مالیات‌های مستقیم، موسسات غیرتجاری که با هدف تقسیم سود تأسیس نشده‌اند، چنانچه دارای فعالیت انتفاعی باشند، مشمول مالیات با نرخ ۲۵٪ خواهد بود. 

یکی از تفاوت‌های اصلی بین موسسات غیرتجاری و شرکت‌های تجاری، نحوهٔ برخورد با مسائل مالیاتی است. برخلاف تصور رایج، همهٔ موسسات غیرتجاری از معافیت مالیاتی برخوردار نیستند و تنها موسسات غیرتجاری غیرانتفاعی از پرداخت مالیات معاف‌ هستند. در مقابل، موسسات غیرتجاری انتفاعی که هدف آن‌ها کسب سود از فعالیت‌هایی مانند آموزشی، فرهنگی یا خدماتی است، مشمول پرداخت مالیات می‌شوند؛ مشابه شرکت‌های تجاری.

تکالیف مالیاتی موسسات غیر تجاری

موسسات غیر تجاری، انتفاعی یا غیرانتفاعی ملزم به انجام تکالیف مالیاتی خاصی هستند که عدم رعایت این تکالیف می‌تواند منجر به جرایم مالیاتی یا محاسبه مالیات به‌صورت علی الراس شود. مهم‌ترین تکالیف مالیاتی این موسسات عبارت است از:

• ارائه اظهارنامه مالیاتی: بر‌اساس ماده ۱۱۰ قانون مالیات‌های مستقیم، موسسات غیرتجاری باید تا چهار ماه پس از پایان سال مالی (معمولاً پایان تیرماه برای سال مالی منتهی به ۲۹ اسفند) اظهارنامه مالیاتی، ترازنامه، حساب سود و زیان و اسناد مربوطه را به سازمان امور مالیاتی ارائه دهند. اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقوقی باید شامل تمام درآمدها، هزینه‌ها و معافیت‌های احتمالی باشد.
• پلمپ دفاتر الکترونیکی قانونی: تمامی موسسات غیرتجاری، حتی آن‌هایی که معاف از مالیات هستند، باید پیش از شروع سال مالی نسبت به پلمپ دفاتر قانونی (دفتر روزنامه و دفتر کل) اقدام کنند. عدم پلمپ دفاتر می‌تواند منجر به رد دفاتر توسط سازمان امور مالیاتی و محاسبه مالیات به‌صورت علی‌الرأس شود.
• پرداخت مالیات حق تمبر: هنگام ثبت موسسه غیرتجاری، باید مالیات حق تمبر به میزان دو در هزار سرمایه اولیه پرداخت شود. این مالیات طبق ماده ۴۸ قانون مالیات‌های مستقیم محاسبه و ظرف دو ماه از تاریخ ثبت موسسه پرداخت می‌شود.
• ارائه لیست حقوق و دستمزد کارکنان: موسسات غیرتجاری که دارای کارمند هستند، موظف‌اند لیست حقوق و دستمزد کارکنان و مالیات کسر شده از آن را به‌صورت ماهانه به سازمان امور مالیاتی ارائه دهند. این تکلیف مطابق با ماده ۸۶ قانون مالیات‌های مستقیم ضروری است.
• اخذ کد اقتصادی: تمامی موسسات غیرتجاری باید ظرف دو ماه پس از ثبت، برای تشکیل پرونده مالیاتی و دریافت کد اقتصادی اقدام کنند. این کد برای انجام فعالیت‌های مالی و ارائه گزارشات به سازمان امور مالیاتی ضروری است.
• ارائه اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده (در صورت لزوم): اگر موسسه غیرتجاری فعالیت‌هایی مشمول مالیات بر ارزش افزوده (مانند ارائه خدمات آموزشی یا مشاوره‌ای) داشته باشد، باید اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده را به‌صورت فصلی ارائه کند.

محاسبه مالیات موسسات غیرتجاری

محاسبه مالیات موسسات غیرتجاری به نوع فعالیت و وضعیت حقوقی آن‌ها بستگی دارد. در ادامه، مراحل محاسبه مالیات موسسات غیرتجاری را شرح می‌دهیم.

1. شناسایی درآمدهای مشمول مالیات

برای موسسات غیرانتفاعی، درآمدهای حاصل از فعالیت‌های غیرانتفاعی (مانند کمک‌های خیریه یا هدایای نقدی و غیرنقدی) مشمول مالیات نیست، مشروط بر اینکه این درآمدها صرف اهداف مندرج در اساسنامه شوند. اما اگر این موسسات، فعالیت انتفاعی (مانند برگزاری دوره‌های آموزشی پولی یا ارائه خدمات تجاری) انجام دهند، درآمدهای حاصل از این فعالیت‌ها مشمول مالیات خواهد بود.

2. کسر هزینه‌های قابل قبول

مطابق با ماده ۱۴۷ قانون مالیات‌های مستقیم، هزینه‌های قابل قبول مالیاتی شامل هزینه‌هایی است که در حدود متعارف و با ارائه مدارک معتبر انجام شده باشند. این هزینه‌ها شامل حقوق کارکنان، هزینه‌های اجاره، هزینه‌های بهداشتی و درمانی و سایر هزینه‌های مرتبط با فعالیت موسسه است. برای مثال، بند ۱۸ ماده ۱۴۸ این قانون، سود و کارمزد پرداختی به بانک‌ها یا موسسات اعتباری مجاز را به‌عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی تلقی می‌کند.

3. اعمال معافیت‌ها

معافیت‌های مالیاتی برای موسسات غیرتجاری، به‌ویژه غیرانتفاعی در ماده ۱۳۹ قانون مالیات‌های مستقیم پیش‌بینی شده است. برای نمونه، موسسات خیریه‌ای که تحت نظارت سازمان امور مالیاتی فعالیت می‌کنند، از معافیت مالیاتی برخوردارند. همچنین، برخی فعالیت‌های علمی و آموزشی خاص ممکن است مشمول معافیت‌های موضوع ماده ۱۳۴ این قانون شوند.

4. محاسبه مالیات

پس از شناسایی درآمدها، کسر هزینه‌های قابل قبول و اعمال معافیت‌ها، درآمد مشمول مالیات با نرخ ۲۵ درصد محاسبه می‌شود. برای موسسات غیرانتفاعی که فعالیت انتفاعی دارند، تنها درآمدهای انتفاعی مشمول این نرخ خواهند بود. برای مثال، اگر یک موسسه خیریه از برگزاری دوره‌های آموزشی درآمد کسب کند، این درآمد پس از کسر هزینه‌های مرتبط با نرخ ۲۵ درصد مشمول مالیات می‌شود.

معافیت مالیاتی موسسات غیر تجاری

ممکن است با شنیدن عنوان «موسسه غیرتجاری» تصور شود که این نوع اشخاص حقوقی به‌طور کلی از پرداخت مالیات معاف هستند یا شرایط مالیاتی متفاوتی نسبت به سایر اشخاص دارند، اما این برداشت کاملاً نادرست است. با توجه به قانون مالیات‌های مستقیم، تمام اشخاص حقیقی و حقوقی مکلف به پرداخت مالیات هستند، مگر آنکه طبق قانون صراحتاً از این تکلیف معاف شده باشند.

در تبصره ۱ ماده ۱۰۵ بیان شده است که اشخاص حقوقی ایرانی غیر تجاری که با هدف تقسیم سود تأسیس نشده‌اند، در صورتی که فعالیت انتفاعی داشته باشند، فعالیت انتفاعی آن‌ها مشمول مالیات به نرخ مشخص شده در این ماده از قانون می‌شود. بنابراین معافیت تنها شامل فعالیت‌های غیرانتفاعی است، نه کلیت شخصیت حقوقی موسسه.

تبصره ۲ ماده ۱۰۵ تأکید دارد که مؤسسات غیرتجاری خارجی فعال در ایران، چنانچه درآمدی از طریق نمایندگی، بهره‌برداری سرمایه، واگذاری امتیاز یا انتقال دانش فنی در ایران کسب کنند، مشمول مالیات خواهند بود؛ مگر در موارد استثنا که صراحتاً در قانون پیش‌بینی شده است.

جمع‌بندی

مالیات موسسات غیرتجاری بستگی به نوع فعالیت آن‌ها (انتفاعی یا غیرانتفاعی) دارد. موسسات غیرانتفاعی در صورت عدم فعالیت درآمدزا و ارائه مدارک لازم از مالیات معاف هستند، اما موسسات انتفاعی مشمول مالیات ۲۵ درصدی بر درآمد مشمول مالیات خود می‌شوند. تکالیف مالیاتی مانند ارائه اظهارنامه، پلمپ دفاتر قانونی و اعلام عدم فعالیت برای همهٔ موسسات ضروری است. همچنین، معافیت‌های مالیاتی خاصی برای فعالیت‌های آموزشی، ورزشی و خیریه وجود دارد که با رعایت شرایط قانونی قابل دستیابی است.

سوالات متداول