شرایط کار زنان در قانون کار؛ بررسی قوانین جدید

امروزه، با توجه به مشارکت گسترده زنان در بازار کار، قوانین کار به گونه‌ای تدوین شده‌ است که حمایت ویژه‌ای از حقوق و شرایط کاری آنان داشته باشند. این مقررات، بر پایه عدالت اجتماعی تألیف شده و نیازهای زیستی و اجتماعی زنان، از جمله بارداری و شیردهی را در نظر می‌گیرند. در این مقاله از محاسبان، همراه ما باشید تا شرایط کار زنان در قانون کار را تشریح کنیم.

شرایط کار زنان در قانون کار

شرایط کار زنان در قانون کار مجموعه مقرراتی است که با هدف حمایت از سلامت، حقوق و نقش خانوادگی زنان کارگر تدوین شده است. این شرایط شامل ممنوعیت انجام کارهای سخت و زیان‌آور، حمایت‌های ویژه در دوران بارداری و زایمان و تسهیلات مرتبط با شیردهی می‌شود. براساس ماده‌های ۷۵ تا ۷۸ قانون کار، زنان کارگر از تبعیض‌های احتمالی در محیط کار محافظت می‌شوند که بتوانند بدون آسیب به زندگی شخصی، در کنار مسئولیت‌های خانوادگی خود، فعالیت شغلی پایداری داشته باشند. این رویکرد به تعادل بین کار و خانواده کمک می‌کند.

از مهم‌ترین اصول این حمایت‌ها، ممنوعیت تبعیض جنسیتی است. مطابق ماده ۳۸ قانون کار، در شرایط کاری برابر، دستمزد زنان و مردان باید یکسان باشد. این ماده تأکید می‌کند که تفاوت در پرداخت حقوق بر‌اساس جنسیت غیر قانونی است. اجرای این اصل زمینه‌ساز ایجاد محیط‌های کاری عادلانه‌تر و افزایش انگیزه و اعتماد زنان در بازار کار خواهد بود. 

قوانین شرایط کار زنان در قانون کار

قوانین مربوط به شرایط کار زنان در قانون کار ایران، عمدتاً در ماده‌های ۷۵ تا ۷۸ قانون کار آمده است. این قوانین با هدف تأمین سلامت، ایمنی و حقوق زنان کارگر مشمول قانون کار تدوین شده و بر ممنوعیت انجام کارهای سخت و زیان‌آور، حمایت در دوران بارداری، مرخصی زایمان، تسهیلات شیردهی و تضمین بازگشت به کار تمرکز دارند. در ادامه، جزئیات این شرایط به صورت دقیق‌تر و روان‌تر توضیح داده می‌شود: 

شرایط کار زنان در مشاغل سخت و زیان آور

قانون کار ایران، براساس ماده ۵۷ قانون کار، فعالیت در مشاغل سخت و زیان‌آور را برای زنان ممنوع اعلام کرده است. این مشاغل شامل فعالیت‌هایی می‌شود که به سلامت جسمی و روانی زنان آسیب می‌زند، مانند کار در معادن، حمل بار سنگین بدون ابزار مکانیکی و مواجهه با مواد شیمیایی. فهرست این مشاغل توسط شورای عالی کار مشخص شده است. 

بنابراین، طبق شرایط کار زنان در قانون کار، اشتغال زنان در این محیط‌ها ممنوع است. در صورتی که شغلی به عنوان شغل سخت و زیان‌آور تشخیص داده شود، کارفرما وظیفه دارد که زنان را از انجام این کارها بازداشته و آن‌ها را به کارهای مناسب‌تر و ایمن‌تر منتقل کند. نظارت بر اجرای این مقررات بر‌عهدهٔ سازمان تامین اجتماعی است. 

شرایط کار زنان در شب کاری

برخلاف تصور رایج، شب‌کاری برای زنان به‌طور کامل ممنوع نیست. زنان در برخی مشاغل، به‌ویژه در زمینه‌های خدماتی و بهداشتی، می‌توانند در هر ساعتی از شب فعالیت داشته باشند و قانون محدودیتی برای آنان در این زمینه تعیین نکرده است.

اما طبق قوانین داخلی و مقررات بین‌المللی کار، اشتغال زنان در کارگاه‌های صنعتی، اعم از دولتی یا خصوصی، در شب ممنوع است. این محدودیت با هدف حمایت از سلامت جسمی و امنیت زنان شاغل در محیط‌های کاری سخت و پرخطر وضع شده است.

تفاوت موجود در این مقررات به ماهیت مشاغل برمی‌گردد؛ فعالیت در صنایع اغلب سخت‌تر و همراه با مخاطرات بیشتری است، در حالی که در مشاغل خدماتی و درمانی چنین شرایطی وجود ندارد. به همین دلیل، زنان در این مشاغل آزادی عمل بیشتری برای شب‌کاری دارند.

شرایط کار زنان در دوران بارداری

شرایط کار زنان در دوران بارداری بر حمایت حداکثری از مادر و جنین متمرکز است. مطابق با ماده ۷۷ قانون کار، اگر پزشک تامین اجتماعی تشخیص دهد که کار فعلی برای زن باردار خطرناک است، کارفرما باید بدون کاهش حقوق و مزایا، کار سبک‌تری به او واگذار کند. همچنین، حمل بارهای سنگین در این دوران به طور کامل ممنوع است. 

زنان کارگر مشمول قانون کار می‌توانند از مرخصی بارداری ۹۰ روزه استفاده کنند، که حقوق آن توسط تامین اجتماعی پرداخت می‌شود. در قوانین جدیدتر، مانند قانون تنظیم خانواده و جوانی جمعیت، مرخصی زایمان برای مادران به ۹ ماه افزایش یافته تا امکان مراقبت بیشتر از نوزاد و حفظ سلامت مادر فراهم شود. این تسهیلات به زنان کمک می‌کند که بدون نگرانی از سلامت خود و جنین، دوران بارداری را با آرامش در کنار ادامه اشتغال پشت سر بگذارند.

ساعات کاری زنان در دوران شیردهی 

بر‌اساس ماده ۷۸ قانون کار، کارفرمایان موظف‌اند برای مادران شیرده تا پایان دو سالگی کودک، پس از هر سه ساعت کار، نیم ساعت فرصت شیردهی در نظر بگیرند. این زمان بخشی از ساعات کاری محسوب شده و حقوق و مزایای کارگر بدون هیچ‌گونه کاهشی پرداخت می‌شود. همچنین، بر‌اساس تبصره یک ماده ۳ قانون ترویج تغذیه با شیر مادر، مادران شاغل پس از بازگشت به کار، در صورت ادامه شیردهی، می‌توانند تا ۲۰ ماهگی کودک روزانه از یک ساعت مرخصی (بدون کسر از مرخصی استحقاقی) استفاده کنند.

بازگشت به کار پس از مرخصی زایمان و بارداری

قانون‌گذار در کنار حمایت‌های دوران بارداری و زایمان، مطابق با تبصره ماده ۷۶ قانون کار، تضمین‌هایی برای بازگشت زنان شاغل به محیط کار پس از اتمام مرخصی زایمان و بارداری پیش‌بینی کرده است. مطابق این تبصره، کارفرما موظف است پس از پایان دوره مرخصی زایمان، شرایط بازگشت زن شاغل به همان  جایگاه شغلی قبلی را فراهم کند. 

همچنین، مدت زمان مرخصی زایمان به‌عنوان بخشی از سابقه خدمت کارمند محسوب شده و در محاسبات مربوط به حقوق، مزایا و سایر امتیازات شغلی لحاظ می‌شود. همچنین، کارفرما مکلف است که سمت شغلی زن شاغل را در طول دوره مرخصی زایمان حفظ کند. در طول مدت مرخصی، کارفرما مجاز است با انعقاد قرارداد کار موقت، نیروی جایگزینی را برای انجام وظایف شغلی استخدام کند. اما این قرارداد، صرفاً تا زمان بازگشت زن شاغل اعتبار خواهد داشت. 

چنانچه کارفرما پس از اتمام مرخصی زایمان، از بازگشت زن شاغل به کار جلوگیری کند یا در طول دوره مرخصی اقدام به فسخ قرارداد کار یا اخراج او نماید، این اقدام غیرقانونی تلقی می‌شود. در چنین مواردی، زن شاغل می‌تواند با مراجعه به هیأت‌های تشخیص و حل اختلاف اداره کار علیه کارفرما شکایت و حقوق خود را پیگیری کند.

بازنشستگی زنان در قانون کار

بر‌اساس بند ۱ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی، شرایط بازنشستگی زنان به شرح زیر است:

1. بازنشستگی با ۲۰ سال سابقه کار: زنان می‌توانند در سن ۵۵ سالگی با داشتن حداقل ۲۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه بازنشسته شوند. در این حالت، حقوق بازنشستگی کامل به آن‌ها تعلق می‌گیرد.
2. بازنشستگی با ۱۰ سال سابقه کار: زنان در سن ۵۵ سالگی با داشتن حداقل ۱۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه نیز می‌توانند بازنشسته شوند. در این حالت، حقوق بازنشستگی متناسب با سنوات پرداخت حق بیمه محاسبه شده و حداقل حقوق بازنشستگی به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد.
3. بازنشستگی با ۳۰ سال سابقه کار در ۴۵ سالگی: چنانچه خانمی در سن ۴۵ سالگی دارای ۳۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه باشد، می‌تواند برای بازنشستگی اقدام کند. در این حالت، حقوق بازنشستگی کامل به وی تعلق خواهد گرفت.
4. بازنشستگی با ۳۵ سال سابقه کار بدون شرط سنی: زنان با داشتن ۳۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه، بدون توجه به سن، می‌توانند درخواست بازنشستگی کنند و از حقوق بازنشستگی کامل بهره‌مند شوند.

جمع‌بندی

نگاهی بر ماده‌های ۷۵ تا ۷۸ نشان می‌دهد که قانون‌گذار برای حمایت از زنان و شرایط کار زنان در قانون کار، مجموعه‌ای منسجم از مقررات را پیش‌بینی کرده است. از ممنوعیت کارهای سخت گرفته تا مرخصی بارداری، ارجاع کارهای سبک‌تر و فرصت شیردهی، همگی در راستای حفظ سلامت، امنیت شغلی و تعادل زندگی خانوادگی زنان تدوین شده است.  این مقررات نه تنها حقوق زنان را تضمین می‌کنند، بلکه به کارفرمایان کمک می‌کنند که نیروی کاری سالم و متعهد داشته باشند. نظارت بر اجرای این مقررات برعهدهٔ سازمان تامین اجتماعی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است. 

سوالات متداول