اشخاص حقیقی و حقوقی

اشخاص حقیقی و حقوقی عباراتی نیستند که تنها در موضوعات حسابداری از آن‌ها بشنویم بلکه این عبارات، کاربردهای گسترده‌ای در بحث‌های مختلف و به خصوص بحث‌های حقوقی دارند.اگر بخواهیم دو مورد از پر استفاده‌ترین اصطلاحات حسابداری را مورد بررسی قرار دهیم باید به سراغ عبارت‌های اشخاص حقیقی و حقوقی برویم. تفاوتی ندارد که موضوع مورد بحث در زمینه مالیات، بیمه، سیستم حقوق و دستمزد، شرکت‌های سهامی یا هر موضوع دیگری باشد، در نهایت نامی از این عبارات می شنویم اما خیلی از افراد آشنایی با این عبارات ندارند و تعاریف نادرستی از این کلمات در ذهن آنان شکل گرفته است.

در این مقاله قصد داریم به طور کامل در موضوع اشخاص حقیقی و حقوقی توضیحات لازم را ارائه دهیم تا در پایان شما دارای دانش کافی در این موارد گردیده باشید و هرجا که این عبارات را مشاهده نمودید، با تعریف دقیق‌تر و درست‌تری به موضوع توجه کرده و تفاوت آن‌ها را بهتر درک نمایید.

شخص حقیقی

شخص حقیقی کـه از آن می‌توان با عنوان شخص طبیعی نیز نام برد، یکی از افراد جامعه است که در نوع خود یعنی بصورت حقیقی دارای شخصیت بوده و با اتکا به فردیت خود دارای حقوق و البته تکالیفی است. هر انسان یک شخص حقیقی است، تفاوتی ندارد که این شخص کبیر باشد یا صغیر، در هر صورت این شخصیت می تواند حقوق و تکالیف خود را به صورت مستقیم یا غیر مستقیم اجرا کند. با این وجود همه انسان‌هایی که در یک جامعه زندگی می کند دارای شخصیت حقیقی هستند.

بیشتر بخوانید: سقف معافیت مالیاتی اشخاص حقیقی سال 1403

بنگاه اقتصادی

همان طور کـــه در تعریف شخص حقیقی بیان کردیم که شخص حقیقی یا شخصیت حقیقی همه ما انسان‌ها هستیم. در واقع همه افراد بشر، شخص حقیقی محسوب می‌شوند و قانون بــه او شایستگی این را داده است تا بتواند صاحب یک سری حقوق و تکالیف شود.

اشخاص حقوقی

در جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، فقط افراد و اشخاص حقیقی وجود ندارند بلکه مجموعه‌های دیگری چون شرکت‌ها، جمعیت‌ها، مــؤسسات، سازمان‌ها و… نیز مشغول فعالیت هستند که به این دسته اشخاص حقوقی گفته می‌شود. شخصیت حقوقی شامل افراد و انسان ها نمی‌شود بلکه مجموعه ای از افرادی گفته می‌شود که در کنار هم و زیر نظر قانون، شخصیت جدید و مستقلی دارند.

موارد قابل بررسی با شناسه ملی اشخاص حقوقی

• اصالت و اعتبار شرکت ها
• احراز صلاحیت ثبتی و قانونی شرکت‌ها
• اطلاعات مربوط به تاریخ ثبت و حیات شرکت
• آدرس ثبتی دفتر شرکت و شعبات و شهر محل ثبت 
• اسامی مدیران عامل و رؤسای هیئت مدیره و بازرسان

تفاوت اشخاص حقیقی و حقوقی

اشخاص حقیقی و حقوقی چند تفاوت مشخص دارند که با توجه به این تفاوت‌ها می‌توان به راحتی بین هویت آن‌ها تمایز قائل شد. در این قسمت می‌خواهیم به چند مورد از تفاوت‌های این دو شخصیت از نظر قانونی اشاره نماییم.

تفاوت در ماهیت وجودی اشخاص حقیقی و حقوقی

حقوق و تکالیف اشخاص حقیقی و حقوقی

حقوق و تکالیف اشخاص حقوقی، در محدوده قانون یا اساس نامه‌ها است که طبق قانون تجارت باید وضع شود و چون شخصیت حقوقی دارای قدرت تصمیم گیری مستقل نمی‌باشد وظیفه اتخاذ تصمیمات اشخاص حقوقی بر عهده مقاماتی است که به موجب قانون و اساسنامه، صلاحیت اتخاذ تصمیم دارند.

مثلا وظیفه تصمیم‌گیری در یک شرکت بر عهده مدیرعامل، هیئت مدیره و مجمع صاحبان سهام است اما در اشخاص حقیقی تک مالکی به عهده مالک بوده و چنانچه شخصیت حقیقی متشکل از چند شریک باشد تصمیم‌گیری طبق توافقنامه و مشارکت‌نامه تنظیم شده  انجام می‌شود.

شباهت‌های اشخاص حقیقی و حقوقی

1- هر شخص حقیقی دارای یک نام و نام خانوادگی است و شخص حقوقی نیز باید نام و برند ثبت شده داشته باشد تا بتواند فعالیت های قانونی، انجام معاملات و نیز ارتباط با سایر شرکت ها داشته باشد.

2- هر شخص حقیقی دارای جا و مکان و جایگاه مشخصی است تا هرکس در هر زمانی با او کار داشته باشد بتواند به محل زندگی اش مراجعه کند. اشخاص حقوقی هم مانند اشخاص حقیقی، باید دارای اقامتگاه و محلی مخصوص برای شرکت باشند تا نامههای قضایی، اوراق، بخشنامه‌های مالیاتی و… به آدرس ثبت شده ارسال شوند.

3- همان طور که هر شخص حقیقی باید به حقوق و تکالیف خود عمل نماید، شخص حقوقی نیز باید به وظایف قانونی خود در قبال چک های صادره، تعهدات مالی و سایر تکالیف قانونی عمل کند به طور مثال شخص حقوقی موظف به پرداخت مالیات است.

4- تفکیک شخصیت: در اشخاص حقیقی و حقوقی باید شخصیت تجاری بنگاه از اشخاص گرداننده آن جدا شود؛ به عنوان مثال اگر یک سوپر مارکت را در نظر بگیرید، صاحب مغازه باید تمام حساب های شخصی را از حساب های مغاره جدا کند و اگر برای مصارف شخصی جنسی از مغاره برمی‌دارد میبایست حتما به طور دقیق ثبت شود و حتی در شرکت‌های حقوقی هم دقیقا به همین منوال می‌باشد.

اشخاص حقیقی و حقوقی در حسابداری

بعد از توضیح درباره اشخاص حقیقی و حقوقی و تفاوت آن‌ها، در ذهن هر حسابداری این سؤال پیش می‌آید که آیا تفاوتی بین حسابداری اشخاص حقیقی و حسابداری اشخاص حقوقی وجود دارد؟ پاسخ این سوال چندان پیچیده نیست؛ به‌طورکلی تفاوتی بین حسابداری برای این دو نوع شخصیت وجود ندارد یعنی از اصول حسابداری، استانداردها و فرآیندهای مشترک برای انجام امور حسابداری آن‌ها استفاده می‌شود.

با این وجود در یک مورد قوانین مربوط به اشخاص حقیقی و حقوقی متفاوت است و حسابدار و مدیر مالی باید تفاوت بین آن‌ها را کاملاً بداند که در ادامه درباره این تفاوت بیشتر توضیح خواهیم داد.

تفاوت اشخاص حقیقی و حقوقی در حسابداری

تفاوت اشخاص حقیقی و حقوقی در حسابداری را باید از زوایای مختلف و بر اساس دیدگاه های متفاوتی بررسی کرد.

به عنوان مثال چنانچه برای تولید یک محصول دو نفر شریک توافق نمایند می‌توان به این صورت عمل نمود که یک نفر سرمایه و دیگری یک فرمول تولید بیاورد و طبق مشارکت نامه‌ای که می‌نویسند، سود و زیان تقسیم شود؛ اما در اشخاص حقوقی دقیقا باید مطابق با قانون تجارت عمل شود یعنی آورده می‌بایست حتما مطابق قانون تجارت باشد.

در بحث زیان، اشخاص حقیقی به صورت تضامنی مسئول هستند اما در مورد اشخاص حقوقی مطابق با نوع شرکت متفاوت است و در اشخاص حقوقی اگر بر اثر زیان‌های وارده حداقل نصف سرمایه شرکت از بین برود، هیات مدیره مکلف است بلافاصله مجمع عمومی فوق العاده صاحبان سهام را دعوت نماید تا موضوع انحلال یا بقاء شرکت مورد مشورت و رای واقع شود و این تفاوت دیگری بین اشخاص حقیقی و حقوقی می‌باشد.

از دیگر تفاوت‌های اشخاص حقیقی و حقوقی می‌توان به این مورد اشاره نمود که اشخاص حقوقی موظف هستند هرساله 5 درصد از سود خالص را به عنوان اندوخته قانونی انباشته نمایند تا به مبلغ 10 درصد سرمایه برسد اما در اشخاص حقیقی کل سود خالص می‌تواند تقسیم شود و نیازی به انباشته کردن اندوخته قانونی نیست.

کسانی که مسئولیت اداره شخص حقوقی را بر عهده دارند، نمی‌توانند به بهانه انجام جرم به نفع شرکت، خود را از مسئولیت جرم ارتکابی معاف بدانند. در حقیقت، قانونگذار شخص حقوقی را در صورتی مسئول می‌داند که به نام یا در راستای منافع شخص حقیقی مرتکب جرمی شود.

مجازات های اشخاص حقوقی در قانون

در صورتیکه شخص حقوقی مرتکب جرم شود، مسئولیت کیفری خواهد داشت. هرچند که قانون‌گذار اصل را بر مسئولیت کیفری اشخاص حقیقی دانسته است ولی با این اوصاف برای این شخصیت‎ها نیز در قانون، مجازات‌هایی در نظر گرفته شده است. این مجازات‌ها عبارتند از:

در تبصره ماده ۲۰ قانون مجازات اسلامی نیز آمده است که مجازات موضوع این ماده، در مورد اشخاص حقوقی دولتی یا عمومی غیردولتی در مواردی که اعمال حاکمیت می‌کنند، انجام نمی‌شود.

در حقیقت، فقط اشخاص حقوقی خصوصی قابل تعقیب و مجازات بوده و شرکت‌ها و موسسات دولتی، عمومی و عمومی غیردولتی که به اعمال حاکمیتی می‎پردازند، قابل مجازات نیستند. انحلال اشخاص حقوقی، در صورتی محقق می‌شود که به منظور ارتکاب جرم ایجاد شده یا بعد از ایجاد، منحرف شده و منحصرا در خدمت جرم شناخته شود.

تفاوت مجازات اشخاص حقیقی و حقوقی در چیست؟

عموما مجازات‌هایی که برای شخص حقوقی در نظر گرفته می‌شود را نمی‌توان در مورد شخص حقیقی اجرا کرد؛ محکومیت شخص حقوقی به جزای نقدی، متفاوت از اشخاص حقیقی بوده و مطابق قانون جدید، میزان جزای نقدی قابل اعمال بر این شخصیت‌‎ها حداقل دو برابر و حداکثر چهار برابر مبلغی است که در قانون برای ارتکاب همان جرم به ‌وسیله اشخاص حقیقی تعیین می‌شود.

مورد دیگری که در بحث اشخاص حقیقی و حقوقی حائز اهمیت می‌باشد این است که در اشخاص حقوقی هیئت مدیره و بازرسین مسئول نظارت و کنترل مدارک و اسناد در بنگاه می‌باشند اما در اشخاص حقیقی مطابق با توافق‌نامه و شراکت‌نامه این عمل انجام می‌گیرد.

تفاوت اشخاص حقیقی و حقوقی در تکالیف مالیاتی

1. تفاوت در نرخ مالیات بر عملکرد بین اشخاص حقیقی و حقوقی یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها بین این اشخاص می‌باشد و در نحوه محاسبه نرخ مالیات، نوع شخصیت بسیار تاثیر گذار است. مثلا نرخ مالیات عملکرد اشخاص حقیقی مطابق با ماده 131 قانون مالیات های مستقیم می‌باشد که این نرخ پلکانی است و بر اساس درآمد شامل مالیات بر درآمد هر ساله می‌تواند متفاوت باشد مثلا محاسبه مالیات مشاغل به کمک نرخ ماده 131 در سال 1402 به این شکل انجام می‌شود.

نرخ مالیات عملکرد اشخاص حقوقی براساس ماده 105 قانون قانون مالیات های مستقیم و تا این زمان با نرخ 25 درصد محاسبه می‌شود.

2. تفاوت در نگهداری اسناد و مدارک: اشخاص حقوقی علاوه بر دفاتر قانونی و اسناد و مدارک مالی می‌بایست طبق قانون تجارت کلیه اسناد و مدارک مربوط به تاسیس و تراز شرکت را تا 10 سال نزد خود نگه دارند و در صورت لزوم، آن را به سازمان مالیات تسلیم نمایند اما اشخاص حقیقی به استثنای گروه اول، در نگهداری و ارائه اسناد و مدارک اجباری نخواهد داشت.

3. تفاوت اشخاص حقیقی و حقوقی در زمان و چگونگی ارسال اظهارنامه مالیاتی: یک تفاوت دیگر در چگونگی و زمان ارسال اظهارنامه مالیاتی است مثلا مهلت ارسال اظهارنامه عملکرد اشخاص حقیقی براساس ماده 100 ق.م.م تا 31 خرداد ماه سال بعد می‌باشد در حالی که مطابق ماده 110 ق.م.م اشخاص حقوقی باید اظهارنامه خود را تا حداکثر 4 ماه پس از سال مالی اساسنامه به سازمان مالیاتی تسلیم نمایند.

تفاوت اشخاص حقیقی و حقوقی در معافیت‌های مالیاتی

اشخاص حقیقی و حقوقی هرکدام دارای معافیت‌های مالیاتی منحصر بفردی هستند مثلا دارای معافیت ماده 101 قانون مالیات‌های مستقیم می‌باشند که هر سال مشخص می شود اما اشخاص حقوقی این معافیت را ندارند. اما در مقامی دیگر معافیت ماده 132 قانون مالیات‌های مستقیم منحصرا مربوط به اشخاص حقوقی بوده و اشخاص حقیقی نمی‌توانند استفاده نمایند.

علاوه بر آن باید توجه داشت که در مناطق کمتر توسعه یافته، مدت این معافیت به ده سال افزایش داده شده است از این رو سرمایه‌گذاران برای سرمایه گذاری در این مناطق مشتاق‌تر می‌شوند و کسب و کار خود را در این مناطق دایر می‌نمایند.

از دیگر تفاوت‌های اشخاص حقیقی و حقوقی در بحث معافیت‌های مالیاتی مرتبط با ماده 81 قانون مالیات‌های مستقیم است که در مطالب این ماده بیان گردیده است که مرتبط با اشخاص حقیقی می‌باشد و صرفا این اشخاص از پرداخت مالیات معاف می باشند. (درآمد حاصل از کلیه فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور، صیادی و ماهیگیری، نوغانداری، احیاء مراتع و جنگل‌ها، باغات، اشجار‌ از هر قبیل و نخیلات از پرداخت مالیات‌ معاف می‌باشد).

اشخاص حقیقی و حقوقی در قانون تجارت

بر اساس ماده 1 قانون تجارت هر فردی که به خرید و فروش اشیاء و کالا مشغول است، به عنوان یک شخص حقیقی تاجر شناخته می‌شود. طبق ماده 588 قانون تجارت اشخاص حقوقی هم می‌توانند تاجر باشند زیرا یک شرکت مانند یک شخص حقیقی می‌تواند برنامه‌ریزی کند و به خرید و فروش بپردازد.

همه انواع شرکت‌ها (که مشتمل بر 7 نوع هستند) شخصیت حقوقی داشته و در قسمت‌های بالاتر این مقاله به آن‌ها اشاره شده است، طبق مــاده 20 قانون تجارت همانند اشخاص حقیقی موضوع قانون تجارت هستند. این یعنی تمامی قوانین برای اشخاص حقیقی و حقوقی در قانون تجارت قابل اجرا است.

اشخاص حقیقی و حقوقی در قانون کار

تفاوت اشخاص حقیقی و حقوقی در قانون تامین اجتماعی

تمام تکالیف تامین اجتماعی برای اشخاص حقیقی و حقوقی یکسان می باشد. اما در بعضی از بنگاه‌های حقیقی تولیدی که لیست توسط تامین اجتماعی اعلام شده از معافیت سهم کارفرما تا 5 نفر می‌توانند استفاده کنند که اشخاص حقوقی این معافیت را ندارند مانند موزائیک سازی و بلوک سازی یا انواع دوزندگی و… .

تفاوت اشخاص حقیقی و حقوقی در ارزش افزوده

اشخاص حقوقی بدون استثنا طبق 10 مرحله فراخوان قانون جدید مالیات ارزش افزوده، مشمول اجرای ارزش افزوده هستند ولی اشخاص حقیقی بر اساس نوع فعالیت و برخی مشاغل خاص مشمول مالیات ارزش افزوده می‌گردند. برای مثال یک سوپر مارکت اگر تحت عنوان شخص حقوقی فعالیت کند قطعا مشمول اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده می‌باشد، اما اگر تحت عنوان شخص حقیقی کار کند مشمول نمی باشد اما یک تاجر که واردات مواد شوینده دارد چه حقیقی و چه حقوقی مشمول مالیات ارزش افزوده می باشد.

نتیجه‌گیری

با توجه به مطالب گفته شده، اشخاص به دو دسته کلی اشخاص حقیقی و حقوقی تقسیم می‌شوند که هر کدام دارای مشخصات و ویژگی‌های متفاوتی می‌باشند. هر کدام از این ویژگی‌ها می‌تواند نتایج مثبتی برای ایشان داشته باشد و یا تکالیفی را بر عهده آن‌ها قرار دهد. پس برای شناخت این ویژگی‌ها و تکالیف،در ابتدا می‌بایست شناخت درستی نسبت به تفاوت‌های هرکدام پیدا نمود تا بتوان تشخیص درستی از هرکدام داشت و تکالیف را به درستی انجام داد.