تهیه صورت های مالی در حسابداری

شرکت‌ها و سازمان‌ها برای رصد و تحلیل جریان‌های مالی خود، نیازمند تهیهٔ گزارش‌های جامع و منظم هستند. این گزارش‌ها به مدیران کمک می‌کنند که دیدی درست نسبت به عملکرد مالی و عملیاتی شرکت داشته باشند. یکی از مهم‌ترین این گزارش‌ها، صورت‌های مالی است که اطلاعات مهمی دربارهٔ وضعیت مالی و عملکرد شرکت را مشخص می‌کند. در این مقاله از محاسبان، صفر تا صد تهیه صورت های مالی را بررسی می‌کنیم.

صورت مالی چیست؟

صورت‌های مالی مجموعه‌ای از گزارش‌های استاندارد و ساختار یافته هستند که وضعیت مالی و عملکرد یک واحد تجاری را در یک دورهٔ زمانی مشخص نشان می‌دهند. این اسناد بر‌اساس اصول و استانداردهای حسابداری تهیه می‌شوند و اطلاعات مهمی دربارهٔ دارایی‌ها، بدهی‌ها، حقوق صاحبان سهام، درآمدها و هزینه‌ها ارائه می‌کنند.

اطلاعات موجود در صورت های مالی به مدیران کمک می‌کند که روند مالی و عملیاتی را تحلیل کنند، آینده مالی را پیش‌بینی کرده و عملکرد شرکت را با سایر شرکت‌ها مقایسه کنند.

ترتیب تهیه صورت های مالی

صورت‌های مالی باید با رعایت اصول حسابداری و استانداردهای گزارشگری مالی تنظیم شوند. ترتیب تهیه صورتهای مالی به شرح زیر است:

۱. جمع‌ آوری و ثبت اطلاعات مالی

نخستین گام در تهیه صورت های مالی، جمع‌ آوری داده‌های مالی از تمام بخش‌های شرکت است. این اطلاعات شامل درآمدها، هزینه‌ها، دارایی‌ها، بدهی‌ها و سرمایه می‌شود. واحد حسابداری این اطلاعات را از طریق اسناد اولیه و سیستم‌های مالی ثبت و طبقه‌بندی می‌کند که زمینه برای تهیه صورت های مالی فراهم شود.

۲. تهیه تراز آزمایشی

پس از ثبت کامل رویدادهای مالی، یک تراز آزمایشی تهیه می‌شود. این تراز، مانده حساب‌های دفتر کل را در قالبی فهرست‌وار نمایش می‌دهد. هدف از تهیه این سند، اطمینان از تعادل بین بدهکار و بستانکار حساب‌ها است. در صورت وجود مغایرت، باید اشتباهات شناسایی و اصلاح شوند.

۳. ثبت اصلاحات و تعدیلات

در مرحله سوم، حسابداران تعدیلات ضروری پایان دوره را اعمال می‌کنند. این اصلاحات ممکن است شامل هزینه‌های پیش‌پرداخت‌، درآمدهای تحقق‌نیافته، استهلاک دارایی‌ها و ذخایر باشد. ثبت صحیح این موارد، برای انعکاس واقعی وضعیت مالی شرکت اهمیت زیادی دارد.

۴. تهیه صورت سود و زیان

با اعمال تعدیلات، نوبت به تهیه صورت سود و زیان می‌رسد. این گزارش، نتایج عملکرد مالی شرکت را در یک دوره زمانی مشخص نشان می‌دهد؛ از جمله میزان درآمدها، هزینه‌ها و سود یا زیان خالص. صورت سود و زیان، یکی از مهم‌ترین گزارش‌ها برای تحلیل کارایی شرکت به‌شمار می‌رود.

۵. تهیه صورت تغییرات حقوق صاحبان سهام

این گزارش، تغییرات ایجادشده در اجزای مختلف حقوق صاحبان سهام مانند سرمایه، سود انباشته و اندوخته‌ها را طی دورۀ مالی نشان می‌دهد. سود یا زیان خالص گزارش‌شده در صورت سود و زیان، مستقیماً در این صورت مالی تأثیر می‌گذارد.

۶. تهیه ترازنامه

ترازنامه یا صورت وضعیت مالی، وضعیت دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام شرکت را در یک تاریخ معین نمایش می‌دهد. این گزارش باید متعادل باشد؛ یعنی مجموع دارایی‌ها برابر است با مجموع بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام.

۷. تهیه صورت جریان وجوه نقد

آخرین مرحله، تنظیم صورت جریان وجوه نقد است. این صورت مالی، منابع ورود و خروج وجه نقد را در سه بخش عمدهٔ فعالیت‌های عملیاتی، سرمایه‌گذاری و تأمین مالی تفکیک می‌کند. تحلیل این گزارش به مدیران کمک می‌کند که تصمیمات بهتری در زمینهٔ مدیریت نقدینگی اتخاذ کنند.

ماهیت عناصر اصلی در صورت مالی

صورت‌های مالی به عنوان یک چارچوب برای ارائه وضعیت مالی بر پایه عناصر اصلی شامل دارایی، بدهی، سرمایه، درآمد و هزینه طراحی شده است. شناخت ماهیت هریک از عناصر برای تحلیل‌گران، حسابداران و مدیران و سرمایه‌گذاران ضروری محسوب می‌شود. 

ماهیت دارایی‌ در صورتهای مالی

یکی از مباحث مهم در تهیه صورت مالی، دارایی‌ها هستند. دارایی به هر‌آنچه گفته می‌شود که یک فرد یا یک مجموعه مالک آن است و می‌تواند از آن استفاد کند. دارایی‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• دارایی ثابت: دارایی‌های ثابت بیش از یک سال عمر مفید دارند و معمولاً استهلاک‌پذیر هستند. نمونه‌‌هایی از دارایی ثابت شامل ساختمان، ماشین‌آلات و تجهیزات است. 
• دارایی جاری: دارایی‌های جاری کمتر از یک سال عمر مفید دارند و معمولاً برای مصرف یا فروش در چرخه عملیاتی کوتاه مدت نگهداری می‌شوند. نمونه‌هایی از دارایی جاری شامل مواد مصرفی مانند خودکار، کاغذ و جوهر است.

در تهیه صورت های مالی، دارایی‌ها از منظر قدرت نقدشوندگی به دو گروه تقسیم می‌شوند:

• دارایی‌های جاری: این دارایی‌ها به دلیل قابلیت تبدیل سریع به وجه نقد یا مصرف در چرخه عملیاتی کوتاه‌مدت (معمولاً کمتر از یک سال)، از نقدشوندگی بالایی برخوردار هستند. نمونه‌های آن شامل حساب‌های دریافتنی، اوراق بهادار کوتاه‌مدت، چک، موجودی نقد و موجودی کالا است.
• دارایی‌های غیرجاری: این دارایی‌ها معمولاً برای استفاده بلند‌مدت در عملیات شرکت نگهداری می‌شوند و نقدشوندگی کمتری دارند. اغلب دارایی‌های غیرجاری مشمول استهلاک هستند. نمونه‌های آن شامل ماشین‌آلات، ساختمان، تجهیزات و دارایی‌های نامشهود مانند حق اختراع است.

ماهیت هزینه‌ در صورتهای مالی

یکی از مفاهیم پایه و مهمی که هر حسابداری باید با آن آشنا باشد، هزینه است. هزینه در زندگی روزمره معنای خرج کردن می‌دهد؛ یعنی هر چیزی که برای کسب منفعت یا دریافت خدمات صرف می‌کنیم، هزینه محسوب می‌شود. برای مثال خرید لوازم خانگی، پرداخت قبض آب و برق یا هزینه بنزین همگی نمونه‌هایی از هزینه‌های روزمره ما هستند. 

در حسابداری هزینه‌ها براساس ماهیت به سه دسته طبقه‌بندی می‌شوند: هزینه‌های عملیاتی، هزینه‌های غیر عملیاتی و بهای تمام شده؛ در ادامه با هریک از این دسته‌ها بیشتر آشنا خواهید شد.

۱. هزینه عملیاتی

هزینه‌های عملیاتی، آن دسته از هزینه‌هایی هستند که به طور مستقیم با فعالیت اصلی و جاری یک واحد اقتصادی مرتبط هستند. این هزینه‌ها معمولاً مستمر و تکرار شونده بوده و نقش مستقیم در رونق فعالیت‌های اقتصادی دارند. شناخت دقیق هزینه‌های عملیاتی برای تهیه صورت های مالی و تحلیل سودآوری مجموعه اهمیت بالایی دارد. 

مثال: هزینه حقوق و دستمزد، هزینه اجاره ساختمان، خرید مواد اولیه، هزینه برق و سوخت کارخانه. 

۲. هزینه غیر عملیاتی

هزینه‌های غیرعملیاتی به هزینه‌هایی گفته می‌شود که به طور منظم و مستمر رخ نمی‌دهند و ارتباط مستقیمی با فعالیت‌های اصلی و جاری واحد اقتصادی ندارند. این هزینه‌ها معمولاً موردی و غیرتکراری هستند و در عملیات روزمره یا فرآیندهای تولید و ارائه خدمات نقش مستقیم ندارند. 

مثال: هزینه خسارت ناشی از حوادث غیرمترقبه، هزینه مشاوره حقوقی و مالیاتی.

۳. هزینه بهای تمام شده

هزینه‌های بهای تمام شده یا سرمایه‌ای، هزینه‌هایی هستند که برای ایجاد سود در آینده صرف می‌شوند. این هزینه‌ها معمولاً برای خرید دارایی‌های ثابت با عمر مفید بیش از یک سال در نظر گرفته می‌شوند و به صورت مستقیم در تولید درآمدهای آتی تأثیر دارند. عمر مفید این دارایی‌ها باید بیش از یک سال باشد.

مثال: خرید ماشین آلات، خرید کارخانه، خرید ساختمان.

ماهیت بدهی‌ در صورتهای مالی

بدهی یکی از مفاهیم مهم در حسابداری و صورت های مالی است. به طور کلی به هرگونه تعهد مالی که یک واحد اقتصادی در بازه زمانی مشخص برعهده دارد، بدهی می‌گویند. هر حسابی که نشان دهندهٔ پرداخت‌های آتی واحد اقتصادی باشد، در گروه بدهی‌ها قرار می‌گیرد. برای مثال اسناد پرداختنی، وام پرداختنی و سایر حساب‌های پرداختنی،  نمونه‌هایی از بدهی‌ در صورت‌های مالی هستند.

ماهیت درآمد در صورتهای مالی

درآمد مفهومی است که اکثر افراد با آن آشنا هستند. زمانی که یک فرد یا واحد اقتصادی در ازای انجام فعالیتی وجهی دریافت کند، این دریافت به عنوان درآمد شناخته می‌شود. برای مثال کارگری که بابت کار روزانه خود دستمزد دریافت می‌کند یا فروشگاهی که از محل فروش کالا وجهی به دست می‌آورد، هر دو درآمد کسب کرده‌اند. درآمدها در حسابداری بر طبق ماهیت به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• درآمد غیرعملیاتی: درآمدهای غیر عملیاتی جنبه فرعی دارند و در کنار درآمد اصلی ایجاد می‌شوند. برای نمونه، سود حاصل از فروش دارایی ثابت.
• درآمد عملیاتی: درآمد عملیاتی حاصل فعالیت اصلی و مستمر واحد اقتصادی است و باید در تهیه صورت مالی گزارش شود. برای مثال فروش روزانه محصولات یک فروشگاه اینترنتی. 

ماهیت سرمایه در صورتهای مالی

سرمایه از اصلی‌ترین مفاهیم در حسابداری است که نقش مهمی در ساختار مالی هر واحد اقتصادی دارد. البته باید توجه داشت که تعریف سرمایه در حسابداری با تعریف عامیانه آن تفاوت دارد. در حسابداری سرمایه برابر است با مابه‌التفاوت دارایی‌ها و بدهی‌ها؛ یعنی آن بخش از دارایی‌های واحد اقتصادی که پس از کسر بدهی‌ها، متعلق به مالکان یا صاحبان سهام است. به زبان ساده، هر‌آنچه مالکان به کسب‌وکار آورده‌اند (اعم از نقدی و غیرنقدی) و همچنین سود یا زیان انباشته شرکت، جزء سرمایه محسوب می‌شود.

صورت های مالی اساسی طبق استاندارد جدید

طبق استانداردهای حسابداری ایران و استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS)، هر واحد تجاری موظف است که صورت‌های مالی اساسی را تهیه و ارائه کند. این صورت‌ها اسنادی برای نمایش وضعیت مالی، عملکرد و جریان‌های نقدی شرکت هستند. مهم‌ترین صورت های مالی عبارت است از: 

۱. ترازنامه

ترازنامه از اصلی‌ترین اجزای صورت‌های مالی محسوب می‌شود. این گزارش در یک تاریخ مشخص، تصویر روشنی از دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سرمایه واحد اقتصادی ارائه می‌دهد. به بیان دیگر ترازنامه ساختار مالی واحد تجاری را نشان می‌دهد. معادله اصلی حسابداری در ترازنامه به صورت زیر است: 

(دارایی‌ها = بدهی‌ها + حقوق صاحبان سهام)

در سمت راست ترازنامه: دارایی‌ها شامل دارایی‌های جاری و غیرجاری (دارایی ثابت مشهود و نامشهود، موجودی کالا، حساب‌های دریافتنی و وجوه نقد) 
در سمت چپ ترازنامه: بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام شامل بدهی‌های جاری و بلند مدت، اسناد پرداختنی و سرمایه و ذخیره مالیات.

در ترازنامه باید اقلام زیر وجود داشته باشند:

• سرمایه گذاری‌ها.
• دارایی‌های ثابت مشهود و نا‌مشهود.
• وجوه نقد.
• حقوق مالکانه.
• حساب و اسناد پرداختنی.
• حساب و اسناد دریافتنی.
• موجودی مواد و کالا.
• ذخیره مالیات.
• بدهی‌های بلندمدت.

۲. صورت سود و زیان

این صورت مالی، عملکرد واحد تجاری را در یک دورۀ مشخص نشان می‌دهد و شامل درآمدها، هزینه‌ها و در نهایت سود یا زیان خالص است. صورت سود و زیان کمک می‌کند که مدیران مجموعه برنامه‌‌ریزی‌های مالی و تصمیم‌های بهتری اتخاذ کنند. 

صورت سود و زیان شامل اقلام زیر است: 

• میزان فروش شرکت.
• هزینه‌های عملیاتی.
• درآمدهای عملیاتی.
• سایر درآمدها و هزینه‌های غیرعملیاتی.
• معادله حسابداری.
• مالیات بر درآمد.
• سود یا زیان خالص.

۳. صورت جریان وجوه نقد

صورت جریان وجوه نقد، ورود و خروج وجه نقد در یک دورۀ مالی را نشان می‌دهد. هدف آن، نشان دادن توانایی واحد تجاری در وجه نقد و مدیریت آن در فعالیت‌های عملیاتی، سرمایه‌گذاری و تأمین مالی است. 

اقلام ضروری صورت جریان وجوه نقد: 

• مالیات بر درآمد.
• فعالیت‌های عملیاتی.
• بازده سرمایه‌گذاری و سود پرداختی بابت تأمین مالی.
• تجزیه و تحلیل و تهیه صورت های مالی.
• فعالیت‌های تدمین مالی.

۴. صورت سود و زیان جامع

صورت سود و زیان جامع، تمام تغییرات در خالص دارایی‌های شرکت را نشان می‌دهد (به غیر از تغییرات ناشی از معاملات سرمایه‌ای با مالکان). این گزارش علاوه بر سود و زیان خالص، اقلام دیگری را هم شامل می‌شود که به طور مستقیم در حقوق صاحبان سهام اثرگذار است. 

اقلام قابل گزارش در صورت سود و زیان جامع: 

• سود یا زیان خالص دورهٔ مالی
• سایر درآمدها و هزینه‌های شناسایی شده به تفکیک
• درآمدها و هزینه‌های ناشی از تجدید ارزیابی دارایی‌های ثابت مشهود
• مبلغ تجدید ارزیابی سرمایه گذاری‌ها که با عنوان دارایی غیرجاری طبقه‌بندی می‌شوند
• تمامی تفاوت‌های ناشی از تسعیر ارز در واحدهای مستقل خارجی
• سایر درآمدها و هزینه‌هایی که طبق استانداردهای حسابداری و به استناد قوانین، مستقیم در حقوق صاحبان سرمایه منظور می‌شود.

۵. صورت سرمایه

در شرکت‌های غیرسهامی صورت سرمایه، تغییرات سرمایه مالک یا مالکان را در طی یک دورهٔ مالی نشان می‌دهد. این صورت معمولاً در پایان دوره تهیه می‌شود و شامل مراحل زیر است: 

1. افزودن سود خالص دوره و سرمایه‌گذاری مجدد مالک به سرمایه اول دوره
2. کسر برداشت‌های مالک از مجموع حاصل
3. محاسبه ماندۀ سرمایه در پایان دورۀ مالی

هدف از تهیه صورت های مالی طبق استاندارد شماره یک

هدف از تهیه صورت های مالی، ارائه اطلاعاتی مختصر و طبقه‌بندی شده دربارهٔ وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف‌پذيری مالی واحد تجاری است که برای طيف گسترده‌ای از استفاده كنندگان صورت‌ های مالی در اتخاذ تصميم‌های اقتصادی مفيد واقع شود.

صورت‌های مالی همچنين نتايج انجام وظيفهٔ مباشرت مديريت يا حسابدهی آن‌ها را در قبال منابعی که در اختیارشان قرار گرفته است، نشان می‌دهد. به منظور دستیابی به این هدف، در صورت‌های مالی یک واحد تجاری اطلاعاتی دربارهٔ موارد زير ارائه می‌شود:

• دارايی‌ها
• بدهی‌ها
• حقوق صاحبان سرمايه
• درآمدها
• هزينه‌ها
• جريان‌های نقدی

اين اطلاعات همراه با سایر اطلاعات مندرج در يادداشت‌های توضیحی، استفاده كنندگان صورت‌های مالی را در پيش‌بينی جريان‌های نقدی آتی واحد تجاری و خصوصاً در زمان‌بندی و اطمینان از توانایی آن در ايجاد وجه نقد کمک می‌كند.

استانداردهای حسابداری صورت‌های مالی

دو استاندارد در مورد تهیه صورت های مالی وجود دارد که عبارت است از:

استاندارد شماره ۱: نحوه ارائه صورت‌های مالی

استاندارد حسابداری شماره ۱، مبنای ارائه صورت‌های مالی با مقاصد عمومی را مقرر می‌کند که از قابل‌ مقایسه بودن آن با صورت‌های مالی دوره‌های قبل واحد تجاری و صورت‌های مالی سایر واحدهای تجاری اطمینان حاصل شود. این استاندارد، الزامات کلی دربارهٔ ارائه صورت‌های مالی، رهنمودهایی دربارهٔ ساختار و حداقل الزامات مربوط به محتوای آنها را تعیین می‌کند.

استاندارد شماره ۲: صورت جریان‌های نقدی

اطلاعات مربوط به جریان‌های نقدی واحد تجاری، در فراهم‌ آوردن مبنایی برای ارزیابی توانایی واحد تجاری در ایجاد نقد و معادل‌های نقد و نیازهای واحد تجاری در استفاده از جریان‌های نقدی مزبور، برای استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی مفید است. اتخاذ تصمیمات اقتصادی توسط استفاده‌ کنندگان، مستلزم ارزیابی توانایی واحد تجاری در ایجاد نقد و معادل‌های نقد و زمان‌بندی و اطمینان از ایجاد آن است.

هدف از این استاندارد، تدوین الزاماتی برای ارائه اطلاعات دربارهٔ تغییرات تاریخی نقد و معادل‌های نقد واحد تجاری از طریق صورت جریان‌های نقدی است که در آن، جریان‌های نقدی هر دوره بر‌حسب فعالیت‌های عملیاتی، سرمایه‌گذاری و تأمین مالی طبقه‌بندی می‌شود.

محدودیت‌های صورت‌های مالی 

یکی از اساسی‌ترین محدودیت‌های صورت‌های مالی، نادیده گرفتن نرخ تورم است. دلیل این امر، تهیه صورت های مالی بر‌اساس اصل بهای تمام شده یا سرمایه‌ای تاریخی است. درج یادداشت‌های توضیحی در صورت‌های مالی هم یکی دیگر از محدودیت‌ها محسوب می‌شود. این یادداشت‌ها باید در همهٔ گزارش‌های سالانه وجود داشته باشند.

آموزش تهیه صورت های مالی در موسسه محاسبان

یادگیری و تهیه صورت های مالی، اساس و پایه علم حسابداری محسوب می‌شود. به همین دلیل آموزش آن حساسیت‌های بالایی را می‌طلبد. مؤسسات زیادی اقدام به آموزش حسابداری و سرفصل‌های آن می‌کنند، اما تعداد مؤسسات معتبر و باتجربه اندک است.

موسسه محاسبان یکی از موسسات حسابداری معتبری است که سابقه و تجربه بالایی در این زمینه دارد. در این آموزشگاه همهٔ سرفصل‌های حسابداری، ازجمله صورت‌های مالی با بهره‌گیری از بهترین و زبده‌ترین اساتید تدریس می‌شوند.

جمع‌بندی

در این مقاله از محاسبان، تهیه صورت های مالی را یاد گرفتیم و همچنین آموختیم که صورت‌ های مالی به ۴ جزء ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت سود و زیان جامع و صورت وجوه جریان نقد تقسیم می‌شوند. مدیران با استفاده از اطلاعات صورت های مالی، تصمیم‌گیری‌های استراتژیک انجام می‌دهند. همچنین، سهامداران و سرمایه‌گذاران با تحلیل این صورت‌ها، تصمیمات آگاهانه‌ای در خصوص خرید سهام یا سرمایه‌گذاری اتخاذ می‌کنند.

سوالات متداول