رسیدگی به تراکنش های بانکی چگونه انجام می‌شود؟

امروزه تشخیص مالیات بر مبنای رسیدگی به تراکنش های بانکی به عنوان یک روش و منبع جدید مالیاتی شناخته می‌شود. مطابق بند پ ماده 169 مکرر مصوب 31/04/1394 اطلاعات مختلفی مربوط به تراکنش های بانکی اشخاص حقیقی و حقوقی باید در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار گیرد تا بتواند از این اطلاعات در جهت تشخیص مالیات استفاده نماید. طی سال‌های اخیر سازمان امور مالیاتی از این فرصت قانونی به خوبی استفاده نموده است و با بررسی این تراکنش‌ها مبالغ و درآمد مالیاتی قابل توجهی وصول نموده است. به گونه‌ای که با بررسی 8000 پرونده مالیاتی، سازمان امور مالیاتی موفق به وصول 24 هزار میلیارد تومان مالیات شده است.

حال ماده 169 مکرر که اجازه رسیدگی به تراکنش های بانکی را داده است مصوب سال 1394 و تاریخ اجرای 1395 است. با این وجود چرا سازمان امور مالیاتی از سال 1390، اقدام به تشخیص مالیات بر مبنای رسیدگی به تراکنش های بانکی کرده و به نوعی این قانون را عطف به ماسبق نموده است؟

در پاسخ به این سؤال باید گفت که دسترسی به اطلاعات تراکنش های بانکی مطابق ماده 169 مکرر با روش و راهکاری جدید صورت گرفته است. در حالی که اجازه وصول مالیات از طریق تراکنش های بانکی، به استناد ماده 231 قانون مالیات های مستقیم مصوب 1380/11/27 و ماده 30 قانون مالیات بر ارزش افزوده، از تاریخ 1387/07/01 انجام می‌گیرد. با توجه به اینکه مطابق ماده 157 ق م م سازمان امور مالیاتی می‌تواند تا 5 سال از تاریخ مهلت ارسال اظهارنامه اقدام به صدور برگ تشخیص مالیات متمم نماید، بنابراین اطلاعات بانکی دریافتی را در مهلت مقرر موضوع ماده 157 ق م م، مورد بررسی قرار داده و اقدام به تشخیص مالیات نموده است.

نحوه رسیدگی به تراکنش های بانکی

برای رسیدگی به تراکنش های بانکی، سازمان امور مالیاتی طی دستورالعمل شماره 16/99/200 مورخ 1399/01/31 اقدام به تشخیص مالیات می‌نماید. که این بخشنامه جایگزین بخشنامه‌های قبلی شده است.

چه تراکنش های بانکی مورد رسیدگی قرار نمی‌گیرد؟

• مطابق دستورالعمل، اگر جمع وجوه واریز شده به حساب بانکی یک نفر(اعم از حقیقی یا حقوقی ) با میزان درآمد ابراز شده در اظهارنامه و دفاتر مطابقت داشته باشد، رسیدگی به این حساب ها موضوعیت ندارد.
• اگر حساب های بانکی وجود داشته باشد که قبلاً در اظهارنامه مؤدی و یا دفاتر مؤدی اعلام شده باشد، مجددا رسیدگی به تراکنش های بانکی موضوعیت ندارد؛ حتی اگر در زمان رسیدگی اولیه، ممیز مالیاتی متوجه این موضوع نشده باشد که میزان وجوه واریز شده به حساب ها با میزان درآمد ابرازی مطابقت ندارد.

 4 حالت رسیدگی به تراکنش های بانکی

اگر حساب های بانکی وجود داشته باشد که دو شرط فوق را نداشته باشد، سازمان مالیاتی باید جهت رسیدگی به تراکنش های بانکی اقدام نماید. مطابق دستورالعمل مذکور، چهار حالت رسیدگی وجود دارد که این حالت‌ها فقط در نحوه دعوت از صاحب حساب و فرآیند شکلی تشخیص، تفاوت‌هایی را ایجاد می‌کند اما در ماهیت رسیدگی و نحوه حسابرسی تفاوت خاصی ایجاد نمی‌کند.

حالت اول: اشخاص حقیقی و حقوقی دارای پرونده در نظام مالیاتی

چنانچه تراکنش های بانکی واصله، متعلق به اشخاص حقوقی و یا اشخاص حقیقی که دارای یک پرونده در نظام مالیاتی هستند باشد، بلافاصله و حداکثر ظرف مدت پنج روز کاری پس از دریافت اطلاعات تراکنش های بانکی، حسب دستور نظر کمیته، می‌بایستی این اطلاعات در اختیار گروه ویژه رسیدگی به تراکنش های بانکی قرار گیرد.

حالت دوم: اشخاص حقیقی دارای بیش از یک پرونده مالیاتی

چنانچه تراکنش های بانکی واصله، متعلق به شخص حقیقی بوده که دارای بیش از یک پرونده در نظام مالیاتی می‌باشد، حداکثر ظرف مدت دو هفته پس از دریافت اطلاعات تراکنش های بانکی، با دعوت کتبی از صاحب یا صاحبان حساب، ضمن اخذ توضیحات کتبی ایشان در ارتباط با تراکنش های بانکی واصله و ارتباط آنها با هر یک از پرونده های مالیاتی وی، نسبت به انجام تحقیقات لازم اقدام و با تنظیم فرم شماره یک پیوست که به امضای طرفین رسیده باشد، حسب دستور مدیرکل امور مالیاتی می‌بایستی این اطلاعات در اختیار گروه ویژه رسیدگی به تراکنش های بانکی قرار گیرد.

چنانچه در اجرای این بند، مؤدی از امضای فرم شماره یک استنکاف نمود، یا حداکثر ظرف مدت پنج روز از تاریخ ابلاغ دعوت نامه، به اداره امور مالیاتی مراجعه نکرد و یا به هر دلیلی امکان دسترسی به مؤدی فراهم نشد، مراتب در متن فرم شماره یک قید و به امضای مأمور یا مأموران مالیاتی ذیربط خواهد رسید. سپس پرونده متشکله به ضمیمه اطلاعات تراکنش های بانکی واصله، حسب دستور مدیرکل امور مالیاتی در اختیار گروه ویژه رسیدگی به تراکنش های بانکی قرار گیرد.

حالت سوم: اشخاص حقیقی و حقوقی فاقد پرونده مالیاتی

چنانچه تراکنش های بانکی واصله، متعلق به اشخاص حقیقی و حقوقی فاقد پرونده در نظام مالیاتی کشور باشد، حداکثر ظرف مدت دو هفته پس از دریافت اطلاعات تراکنش های بانکی، نسبت به انجام تحقیقات لازم و با دعوت صاحب یا صاحبان حساب نسبت به تعیین موضوع فعالیت ایشان و تکمیل فرم شماره دو پیوست اقدام و مطابق دستورالعمل های مربوط نسبت به ثبت نام و تشکیل پرونده برای اشخاص مذکورحسب مورد اقدام شود. سپس اطلاعات تراکنش های بانکی واصله، طبق دستور کمیته، در اختیار گروه ویژه رسیدگی به تراکنش های بانکی قرار گیرد.

در صورتی که این اشخاص در پاسخ به دعوت کتبی به عمل آمده از طرف ادارات اطلاعات و خدمات مالیاتی از مراجعه حضوری یا ارسال پاسخ کتبی ظرف مدت پنج روزکاری خودداری نمایند، ادارات مذکور مکلفند با جمع‌آوری اطلاعات لازم و تنظیم فرم شماره دو پیوست، نسبت به ثبت نام و تشکیل پرونده برای این قبیل اشخاص اقدام نموده و سپس حسب نظر کمیته  اطلاعات تراکنش های بانکی رادر اختیار گروه رسیدگی ویژه قرار دهند.

حالت چهارم: شخصی که مدعی است این تراکنش ها مربوط به شخص دیگری است

چنانچه براساس ادعای اشخاص حقیقی، اطلاعات تراکنش بانکی واصله این اشخاص مربوط به شخص دیگری بوده و طرف مقابل نیز کتباً این موضوع را اعلام و مدارک، مستندات و دلایلی مبنی بر رد موضوع وجود نداشته باشد، می‌بایست در راستای مقررات قانونی اقدامات لازم درخصوص شخص جدید انجام پذیرد.

“هدف سازمان فقط کسب درآمد مالیاتی نیست و بررسی قانون پولشوئی هم از اهداف رسیدگی به حسابهای بانکی مطرح است”

بند 5 دستورالعمل: از آنجایی که تراکنش های بانکی واصله می‌تواند نتیجه معاملات و عملیات مشکوک به پولشویی باشد، بنابراین رعایت مفاد دستورالعمل کشف معاملات و عملیات مشکوک و شیوه گزارش دهی در سازمان امور مالیاتی و اعلام محرمانه گزارش به دفتر بازرسی ویژه، مبارزه با پولشویی و فرار مالیاتی حسب مورد الزامی خواهد بود.

نحوه تعیین فروش یا درآمد از طریق تراکنش های بانکی

با توجه به دستورالعمل، متوجه می‌شویم که از دید سازمان، جمع وجوه واریز شده به حساب های بانکی، حاصل از درآمد فروش کالا و یا ارائه خدمات است؛ به جز تراکنش‌هایی که جنبه درآمدی ندارند و یا مالیات آنها قبلاً دریافت شده است (مثل درامد ارث) یا جزء درآمدهایی است که باید به شیوه دیگری مالیات آن محاسبه گردد (درآمد اجاره املاک یا درآمد حقوق)

12 تراکنش بانکی که به عنوان فروش یا درآمد خدمات محسوب نمی‌گردد

1. تراکنش­ های بانکی مربوط به اعضای هیئت مدیره و سهامداران اشخاص حقوقی با تأیید شخص حقوقی مورد نظر
2. دریافتی و پرداختی مرتبط به حق شارژ
3. دریافتی و پرداختی به حساب بستگان (در صورتی که ماهیت درآمدی آن توسط اداره امور مالیاتی اثبات نشود)
4. تسهیلات بانکی دریافتی
5. انتقالی بین حساب‌های شخص
6. انتقال بین حساب‌های شرکا در مشاغل مشارکتی
7. تنخواه­‌های واریزی به حساب اشخاص توسط کارفرما با تایید کارفرمای ذی ربط.
8. دریافت­‌ها و پرداخت‌­های سهامداران و اعضای هیات مدیره اشخاص حقوقی که طرف مقابل آن در دفاتر شخص حقوقی در حسابهای دریافتنی و پرداختنی(جاری شرکا) منظور شده است.
9. قرض و ودیعه دریافتی و پرداختی
10. وجوه دریافتی ناشی از جبران خسارت
11. انتقالی بین حساب‌های بانکی اشخاص در صورتی که مربوط به درآمد نباشد
12. مبالغ دریافتی و پرداختی اشخاص به عنوان واسط با توجه به فضای کسب و کار اشخاص حقیقی (در صورتی که ماهیت درآمدی آن توسط اداره امور مالیاتی اثبات نشود)

چه تراکنش‌هایی درآمد است اما مشمول مالیات در رسیدگی به تراکنش‌های بانکی نمی‌شود؟

1. تراکنش های بانکی که ماهیت درآمدی دارند؛ لیکن با رعایت مقررات از پرداخت مالیات، معاف یا مشمول مالیات مقطوع یا نرخ صفر و یا مالیات آن کسر در منبع بوده باشد.
2. تراکنش های بانکی که ماهیت درآمدی دارند؛ لیکن قبلاً در محاسبه مالیات منظور شده است.
3. تراکنش های مربوط به قبل از سال 1395 که مبلغ آنها کمتر از 150 میلیون ریال است به جز تراکنش های مربوط به پوز بانکی

ملاک تشخیص موضوع تراکنش‌ها چیست؟

ملاک تشخیص، اظهارات مؤدی است مگر آنکه خلاف آن ثابت شود. در صورتی که مؤدی اعلام نماید که برخی یا تمام تراکنش‌­ها مربوط به تراکنش­‌های فاقد درآمد یا درآمدهایی است که قبلاً مالیات آن را پرداخت کرده ام، اداره امور مالیاتی ادعای وی را مورد بررسی قرار می‌دهد. اگر خلاف آن ثابت شد دیگر در بخشش جرائم مالیاتی متعلقه هیچ کمکی به آن نمی‌شود.

فرمول محاسبه

با توجه به موارد فوق، اگر موضوع فعالیت صاحب حساب مشخص باشد و یا دارای سابقه مالیاتی باشد از فرمول زیر برای رسیدگی به تراکنش های بانکی استفاده می‌گردد.

نتیجه گیری

امروزه تشخیص مالیات بر مبنای رسیدگی به تراکنش های بانکی به عنوان یک روش و منبع جدید مالیاتی شناخته می‌شود. برای رسیدگی به تراکنش های بانکی، سازمان امور مالیاتی طی دستورالعمل شماره 16/99/200 مورخ 1399/01/31 اقدام به تشخیص مالیات می‌نماید. که این بخشنامه جایگزین بخشنامه‌های قبلی شده است. اگر نیاز به مشاوره مالیاتی دارید می توانید با شماره 0314020 تماس گرفته و از مشاورهای مجموعه محاسبان کمک بگیرید.

سوالات متداول

 4 حالت رسیدگی به تراکنش های بانکی چیست؟

اشخاص حقیقی و حقوقی دارای پرونده در نظام مالیاتی، اشخاص حقیقی دارای بیش از یک پرونده مالیاتی، اشخاص حقیقی و حقوقی فاقد پرونده مالیاتی و شخصی که مدعی است این تراکنش ها مربوط به شخص دیگری است.

ملاک تشخیص موضوع تراکنش‌ها چیست؟

ملاک تشخیص، اظهارات مؤدی است مگر آنکه خلاف آن ثابت شود. در صورتی که مؤدی اعلام نماید که برخی یا تمام تراکنش‌­ها مربوط به تراکنش­‌های فاقد درآمد یا درآمدهایی است که قبلاً مالیات آن را پرداخت کرده ام، اداره امور مالیاتی ادعای وی را مورد بررسی قرار می‌دهد. اگر خلاف آن ثابت شد دیگر در بخشش جرائم مالیاتی متعلقه هیچ کمکی به آن نمی‌شود.