قانون مالیات های مستقیم

همیشه یادگیری مسائل جدید برای اکثریت افراد جذابیت دارد، چراکه اطلاعات تازه‌ای به دست می‌آورند. قانون مالیات ‌های مستقیم از آن دسته مطالب است که یادگیری آن برای گروهی که علاقه‌مند هستند، بسیار جذاب شیرین و برای همهٔ اشخاص بسیار مورد نیاز است و کاربرد دارد. در این مقاله می‌خواهیم اطلاعات کامل‌تری در مورد قانون مالیات های مستقیم یاد بگیریم.

تاریخچه قانون مالیات های مستقیم

قانون مالیات‌ های مستقیم در ایران در سال 1345 مطرح و به تصویب رسید و از آن زمان ایران دارای نظام مالیاتی شد. طی آن قانون که با الهام‌گیری از سیستم مالیاتی کشورهای غربی تنظیم شده بود، اشخاص حقیقی و حقوقی باید مالیات‌هایی مانند مالیات بر درآمد و مالیات بر املاک را پرداخت می‌کردند. اما پس از تغییرات و انقلاب سال 57 این قوانین دستخوش تغییر شده و اسلامی‌تر شدند و بسیاری از ماده‌های قانون مالیات‌ های مستقیم اصلاح و حتی مواردی مانند مالیات حق ارث به آن‌ها افزوده شد.

اما این تغییرات به همین جا ختم نشد و در طول این سالیان تغییراتی در ساختار قانون مالیات ‌های مستقیم به‌وجود آمد که حتی از برخی از آن‌ها به عنوان انقلاب‌های مالیاتی یاد می‌شود. برای مثال زمانی که در سال ۱۳۸۰ قانون رأی به تأسیس مجزای سازمان امور مالیاتی را داد، یک تحول بزرگ در زمینهٔ مالیاتی در ایران حاصل شد؛ چون که پس از آن یک سازمان کاملاً مجزا و جداگانه قرار بود بر روند اجرای قانون مالیات های مستقیم نظارت کنند.

به همین جهت استفاده از خدمات حرفه‌ای حسابداری به دنبال اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده رواج پیدا کرد و در نهایت می‌خواهیم به انقلاب مالیاتی بعدی برسیم؛ زمانی که در سال ۱۳۹۴ قانون مالیات های مالیاتی اصلاح شد و به یکی از بزرگترین انقلاب‌های مالیاتی می‌رسیم. طی این اتفاق منابع اطلاعاتی سازمان امور مالیاتی به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافت و همچنین مالیات‌ها افزایش پیدا کردند و به نرخ‌های محاسبه مالیات افزوده شد. همچنین شرایط معافیت و تکالیف گروه‌های مختلف طی این اتفاق تغییرات چشم‌گیری داشتند.

بخش های قانون مالیات های مستقیم

قانون مالیات های مستقیم در واقع به 5 باب تقسیم شده است که هر کدام از این باب‌ها مربوط به یک موضوع خاص می‌شوند.

فصل‌های حذف شده شامل موارد زیر بوده‌اند:

فصل اول آن مالیات سالانه املاک بود که از ماده 3 تا 9 را شامل می‌شده است.
در فصل دوم آن که شامل ماده‌های 10 و 11 است، در مورد مالیات مستغلات مسکونی خالی و فصل سوم که از ماده 12 تا 16 قانون مالیات های مستقیم را در برمی‌گرفته، در مورد مالیات بر اراضی صحبت شده بود و در دو فصل باقیمانده این باب یعنی فصل های چهارم از ماده 17 الی 43 و پنجم که از ماده 44 الی 51 است، در مورد مالیات بر ارث و مالیات‌های حق تمبر صحبت شده است.

فصل اول آن مالیات بر درآمد املاک از ماده ۵۲ الی ۸۰ و پس از آن فصل دوم با موضوع مالیات بر درآمد کشاورزی است که در ماده 81 قانون مالیات های مستقیم تعریف شده است. در فصل سوم، مالیات بر درآمد حقوق در ماده‌های ۸۲ الی ۹۲ ذکر شده است.

موضوع فصل چهارم باب سوم قانون مالیات های مستقیم از ماده 93 الی 104 در مورد مالیات بر درآمد مشاغل یا همان اشخاص حقیقی صحبت کرده است. در فصل پنجم مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی آورده شده است که از ماده ۱۰۵ الی ۱۱۸ را دربر می‌گیرد.

فصل ششم آن از ماده‌های 119 تا 128 راجع به مالیات بر درآمد اتفاقی و نحوه برخورد با آن صحبت کرده است و در نهایت فصل هفتم از باب سوم قانون مالیات های مستقیم به موضوع مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف تعلق می‌گیرد که شامل ماده ۱۲۹ الی ۱۳۱ است.

فصل های باب چهارم قانون مالیات های مستقیم

در باب چهارم قانون مالیات های مستقیم که در 9 فصل دسته‌بندی شده، موارد زیر ذکر شده است.

• فصل اول: معافیت‌ها (ماده ۱۳۲ الی ۱۴۶)
• فصل دوم: هزینه‌های قابل قبول و استهلاک (ماده ۱۴۷ الی ۱۵۱)
• فصل سوم: قرائن و ضرایب مالیاتی (ماده ۱۵۲ الی ۱۵۴)
• فصل چهارم: مقررات عمومی (ماده ۱۵۵ الی ۱۷۶)
• فصل پنجم: وظایف مودیان (ماده ۱۷۷ الی ۱۸۱)
• فصل ششم: وظایف اشخاص ثالث (ماده ۱۸۲ الی ۱۸۸)
• فصل هفتم: تشویقات و جرائم مالیاتی (ماده ۱۸۹ الی ۲۰۲)
• فصل هشتم: ابلاغ (ماده ۲۰۳ الی ۲۰۹)
• فصل نهم: وصول مالیات (ماده ۲۱۰ الی ۲۱۸)

فصل های باب پنجم قانون مالیات های مستقیم

و پس از این 4 باب می‌رسیم به باب پنجم قانون مالیات های مستقیم که در مورد نحوۀ تشخیص و روند دادرسی مالیاتی طبق فصول زیر صحبت شده است.

• فصل اول: مراجع تشخیص مالیاتی و وظایف و اختیارات آن‌ها (ماده ۲۱۹ الی ۲۲۵)
• فصل دوم: ترتیب رسیدگی (ماده ۲۲۶ الی ۲۴۳)
• فصل سوم: مرجع حل اختلاف مالیاتی (ماده ۲۴۴ الی ۲۵۱ مکرر)
• فصل چهارم: شورای عالی مالیاتی و وظایف و اختیارات آن  (ماده ۲۵۲ الی ۲۶۰)
• فصل پنجم: هیأت عالی انتظامی مالیاتی و وظایف و اختیارات آن  (ماده ۲۶۱ الی ۲۶۲)
• فصل ششم: دادستانی انتظامی مالیاتی و وظایف و اختیارات آن  (ماده ۲۶۳ الی ۲۷۴)

قوانین پرکاربرد قانون مالیات های مستقیم

در این قسمت از مقاله قصد داریم که شما را با برخی از قوانین مهم و پرکاربرد قانون مالیات های مستقیم آشنا کنیم که قوانین مدنظر خود را سریع‌تر پیدا کرده و شناخت بهتری نسبت به آن‌ها پیدا کنید.

• ماده 1) در این ماده اشخاص مشمول مالیات و مدنظر قانون مالیات های مستقیم در 5 بند مشخص کرده است.
• ماده 2) در این ماده اشخاص غیر مشمول مالیات‌ مشخص شده‌اند.
• ماده 53) این ماده راجع به نحوه محاسبه مالیات بر اجاره املاک صحبت می‌کند.

• ماده 77) این ماده راجع به درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی نسبت به ساخت و ساز املاک می‌باشد.
• ماده 81) این ماده در مورد معافیت مالیات بر درآمد مشاغلی همچون کشاورزی، دامپروری، پرورش ماهی و زنبور عسل، ماهیگیری و… است.
• ماده 82 قانون مالیات های مستقیم) درآمد مالیات بر حقوق کارگران در این ماده بیان شده است.
• ماده 83) تعریف درآمد مشمول مالیات حقوق در این ماده بیان شده است.

• ماده 84) در این ماده میزان معافیت مالیات بر درآمد حقوق بیان شده است که مبلغ آن طبق قانون هرساله در قانون بودجه مشخص می‌شود.
• ماده 86) پرداخت‌کنندگان حقوق در این ماده مکلف به کسر مالیات حقوق از کارگران و پرداخت آن به سازمان امور مالیاتی شده‌اند.
• ماده 87) در این ماده عنوان شده است که چنانچه مالیات حقوق بیشتر از میزان واقعی کسر و به سازمان امور مالیاتی پرداخت شده باشد، کارگر می‌تواند در سال بعد نسبت به استرداد اضافه پرداختی مالیات حقوق اقدام کند.
• ماده 91) در این ماده معافیت‌های مالیات حقوق ذکر شده است.

• ماده 105) این ماده بیانگر نحوۀ محاسبه درآمد مشمول مالیات و نرخ مالیات برای اشخاص حقوقی است.
• ماده 131) در این ماده جدول نرخ‌های محاسبه مالیات بر عملکرد اشخاص حقیقی آورده شده است که باید پس از محاسبه درآمد مشمول مالیات این اشخاص، مالیات بر عملکرد ایشان را جدول این ماده محاسبه و پرداخت کرد.
• ماده 132 قانون مالیات های مستقیم) این ماده یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین ماده‌های قانون مالیات‌های مستقیم است، چراکه معافیت مالیات بر عملکرد اشخاص حقوقی در این ماده ذکر شده و تسهیلات و ظرفیت قانونی بسیار خوبی برای استفاده این دسته از اشخاص فراهم کرده است.
• ماده 134) معافیت مالیات بر عملکرد مؤسسات آموزشی، مدارس غیر انتفاعی، آموزشگاه‌ها و باشگاه‌های ورزشی.
• ماده 137) در این ماده بیان شده که چنانچه مودی برای خود یا افراد تحت تکفل خود هزینه‌های درمانی و معالجه پرداخت کند، در صورت دریافت تأییدیه و مجوزهای مذکور در این ماده، این مبالغ را می‌تواند از درآمد مشمول خود کسر کند.
• ماده‌های 147، 148 و 149) این ماده‌های قانون مالیات‌های مستقیم در محاسبه مالیات اهمیت زیادی داشته و بسیار تأثیر دارند، چراکه در این 3 ماده هزینه‌ها و شرایط قابل قبول بودن آن‌ها بیان شده است که برای مثال می‌توان هزینه‌های حقوق، استهلاک، کالاهای فرهنگی و… نام برد.

مشاغل بند الف ماده ۱۶۹ قانون مالیات های مستقیم

طبق قانون مالیات‌های مستقیم، مشاغل بند “الف” ماده ۱۶۹ شامل گروه‌هایی هستند که به دلیل نوع فعالیت و سطح درآمد، مشمول قانون مالیات‌های مستقیم می‌شوند. این مشاغل عبارت‌اند از:

فعالان تجاری و صنعتی

• دارندگان کارت بازرگانی
• واردکنندگان و صادرکنندگان
• کارخانه‌داران دارای جواز کسب
• واحدهای تولیدی با مجوز رسمی
• بهره‌برداران از معادن

 مشاغل مالی و مدیریتی

• مؤسسات حسابرسی، حسابداری و دفترداری
• ارائه‌دهندگان خدمات مالی، مدیریتی، مشاوره‌ای، انفورماتیک و کامپیوتری (سخت‌افزار و نرم‌افزار)
• حسابداران رسمی

 مراکز آموزشی و بهداشتی

• مراکز آموزشی و پرورشی خصوصی
• آموزشگاه‌های آزاد و مدارس غیرانتفاعی
• دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی
• بیمارستان‌ها، زایشگاه‌ها، آسایشگاه‌ها، درمانگاه‌ها و خانه‌های سالمندان

بخش خدمات و بازرگانی

• هتل‌های سه ستاره و بالاتر
• بنکداران و عمده‌فروشان
• فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای
• واسطه‌های مالی و مؤسسات اعتباری
• توزیع‌کنندگان کالاهای داخلی و وارداتی
• دارندگان انبارهای ذخیره‌سازی

مشاغل مهندسی، حمل‌ونقل و بازاریابی

• نمایندگان شرکت‌های تجاری و صنعتی (داخلی و خارجی)
• شرکت‌های حمل‌ونقل بار و مسافری
• مؤسسات مهندسی و مشاوره‌ای
• فعالان حوزه تبلیغات و بازاریابی

مشاغل بند ب ماده ۱۶۹ قانون مالیات های مستقیم

مشاغل بند “ب” ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم به دسته‌هایی تعلق دارد که شامل گروه‌های خاصی از مشاغل و فعالیت‌های اقتصادی می‌شود. این مشاغل عبارت‌اند از:

 کارگاه‌های صنعتی و مشاغل فنی

• دارندگان کارگاه‌های صنعتی
• فعالان در مشاغل ساختمانی، تأسیسات فنی، نقشه‌کشی، نقشه‌برداری و نظارت فنی
• دارندگان چاپخانه و خدمات چاپ و گرافیک

 خدمات حقوقی و مشاوره‌ای

• وکلای رسمی، مترجمان رسمی دادگستری و مشاوران حقوقی
• محققان، پژوهشگران و کارشناسان آزاد

 مراکز فرهنگی، هنری و تفریحی

• صاحبان مراکز فرهنگی، هنری، فرهنگسراها، کانون‌های حرفه‌ای و انجمن‌های صنفی تخصصی
• دارندگان سینما، تماشاخانه و مکان‌های تفریحی و ورزشی
• فعالان در زمینهٔ  فیلمبرداری، دوبله و مونتاژ

مراکز بهداشتی و درمانی

• پزشکان، دندانپزشکان و دامپزشکان دارای مطب
• دارندگان آزمایشگاه، مراکز رادیولوژی، فیزیوتراپی، سونوگرافی و مراکز بهداشتی و درمانی
• داروخانه‌ها و لابراتوار دندانسازی
• صاحبان مراکز ترک اعتیاد و مؤسسات ترمیم و کاشت مو

مراکز پذیرایی و خدمات غذایی

• مهمانسراها، مهمانپذیرها و مسافرخانه‌ها
• تالارهای پذیرایی، رستوران‌ها و مراکز تهیه غذا
• شیرینی‌فروشی‌ها و قنادی‌ها دارای کارگاه و آشپزخانه

خدمات اتومبیل و تعمیرات

• دفاتر اسناد رسمی
• تعمیرگاه‌ها و اتوسرویس‌ها
• نمایشگاه‌های اتومبیل و فروشگاه‌های بنگاه معاملاتی
• آژانس‌های کرایه اتومبیل

صنایع و خدمات دیگر

• سازندگان طلا و جواهر
• فروشندگان آهن‌آلات، مصالح ساختمانی (گچ، سیمان و …)
• دارندگان دفاتر پیشخوان دولت و خدمات الکترونیک
• صاحبان جایگاه‌های سوخت (بنزین، گاز و …)

خدمات آموزشی و گردشگری

• مهدکودک‌ها و پیش‌دبستانی‌ها
• انتشاراتی‌ها
• شرکت‌های مهاجرتی و مسافرتی

این گروه‌ها به دلیل نوع فعالیت و سطح خدماتی که ارائه می‌دهند، موظف به رعایت الزامات مالیاتی خاص و نگهداری از دفاتر قانونی هستند.

بخشنامه مالیاتی چیست؟

آیین نامه مالیاتی چیست؟

در نظام مالیاتی، آیین‌نامه مالیاتی یکی از مهم‌ترین ابزارهای اجرایی و تفسیر قوانین است. این آیین‌نامه مجموعه‌ای از مقررات مالیاتی است که توسط مقامات صلاحیت دار مانند وزیر یا شهردار ابلاغ می‌شود. هدف از ابلاغ این آیین‌نامه، اجرا یا تشریح قانونی از قوانین مالیاتی با سرعت بیشتر و روند بهتر است. 

یکی از ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد آیین‌نامه‌های مالیاتی این است که در برخی شرایط امکان دارد، مواردی در آن ذکر شود که تاکنون در قوانین مالیاتی وجود نداشته است. قابلیت انعطاف‌‌پذیری، این امکان را می‌دهد که با تغییر شرایط اقتصادی و نیازهای جدید، قوانین مالیاتی را تکمیل یا اصلاح کنند. انواع آیین نامه مالیاتی به شرح زیر است:

تفاوت مالیات مستقیم و غیرمستقیم چیست؟

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های مالیات مستقیم و غیرمستقیم، پیشرو بودن مالیات مستقیم در کنترل دارایی و درآمد و استراتژیک بودن مالیات غیرمستقیم در مدیریت بازار و مصرف است. مالیات مستقیم رابطه‌ای مستقیم با میزان درآمد و ارزش دارایی افراد یا سازمان‌ها دارد، به این معنا که هرگونه افزایش در درآمد یا دارایی، مالیات پرداختی را هم افزایش می‌دهد.

جمع‌بندی

با توجه به مطالب مطرح شده باید متوجه شده باشید که قانون مالیات های مستقیم یکی از پرکاربردترین و البته پرطرفدارترین قانون‌های حال حاضر است که که با یادگیری و تسلط به آن می‌توانید زمینهٔ مشاوره مالیاتی مشغول به کار شوید و کسب درآمد کنید. مشاور مالیاتی یکی از مشاغلی است که در حال حاضر جایگاه خوبی را برای خود پیدا کرده است که لازمه آن در قدم اول شناخت درست و درک کامل ماده‌های مندرج در قانون مالیات های مستقیم است.

سوالات متداول