خاتمه قرارداد کار چیست (ماده 21 قانون کار)؛ انواع آن + شرایط

هر کدام از ما در مقام کارگر یا کارفرما، احتمالاً دفعاتی را درگیر درست یا غلط بودن روش اجرای خاتمه قرارداد کار بوده‌ایم. بعضاً کارفرما رابطه کاری را به‌صورت یک‌طرفه فسخ می‌کند که نمی‌داند این‌ کار طبق قوانین انجام گرفته است یا خیر؛ یا در بعضی مواقع کارگر کار خود را ترک می‌کند و کارفرما را در شرایط بحرانی تنها می‌گذارد؛ در این صورت کارفرما نمی‌داند که راه حل این خاتمه قرارداد کار چیست؟ با مطالعهٔ این مقاله از محاسبان می‌توانید نسبت به وضعیت خاتمه انواع قرارداد کار در شرایط مختلف، آگاهی کافی را پیدا کنید که بتوانید بهترین تصمیم و عملکرد را داشته باشید.

خاتمه قرارداد کار چیست؟

خاتمه قرارداد کار به حالتی گفته می‌شود که رابطه کارگر و کارفرما از جانب یکی از طرفین پایان یابد. البته در قانون کار خاتمه قرارداد کار کاملاً مشخص و واضح توضیح داده شده و بین خاتمه قرارداد کار، ترک کار و تعلیق قرارداد کار تفاوت قائل شده است.

ماده ۲۱ قانون کار

ماده ۲۱ قانون کار، یکی از مهم‌ترین مواد قانونی مرتبط با خاتمه قرارداد کار است که به‌صورت صریح، شرایط پایان یافتن قرارداد را مشخص می‌کند. این ماده به‌عنوان یک مرجع قانونی، چارچوبی روشن برای کارگران و کارفرمایان فراهم کرده که بدانند در چه مواردی رابطه کاری به پایان می‌رسد.

تبصره ماده 21 قانون کار

کارگری که استعفا می‌دهد، موظف است یک ماه به کار خود ادامه داده و بدواً استعفای خود را کتباً به کارفرما اطلاع دهد و در صورتی که‌ حداکثر ظرف مدت ۱۵ روز انصراف خود را کتباً به کارفرما اعلام نماید، استعفای وی منتفی تلقی می‌شود و کارگر موظف است رونوشت استعفا و‌ انصراف از آن را به شورای اسلامی کارگاه و یا انجمن صنفی و یا نماینده کارگران تحویل دهد.

موارد خاتمه قرارداد کار

موارد خاتمه قرارداد کار عبارت است از:

• فوت کارگر
• بازنشستگی کارگر
• از کار افتادگی کلی کارگر
• انقضاء مدت در قراردادهای کار با مدت موقت و عدم تجدید صریح یا ضمنی آن
• پایان کار در قراردادهایی که مربوط به کار معین است
• استعفای کارگر
• فسخ قرارداد به نحوی که در متن قرارداد (منطبق با قانون کار) پیش بینی شده است

در ادامه به بررسی هر یک از موارد خاتمه قرارداد کار می‌پردازیم:

1. فوت کارگر

فوت کارگر یکی از موارد قهری خاتمه قرارداد کار است. طبق ماده ۲۲ قانون کار، با درگذشت کارگر، رابطه کاری به‌طور خودکار پایان می‌پذیرد. در این حالت تمامی مطالبات قانونی مربوط به دوره اشتغال کارگر، از جمله حقوق، مزایا و عیدی، به وراث قانونی وی پرداخت خواهد شد. 

2. بازنشستگی کارگر

در صورت بازنشستگی، قرارداد کار کارگر، چه مدت‌دار باشد و هنوز زمان آن باقی مانده باشد، چه پروژه‌محور باشد و تعهداتش کامل نشده باشد، به پایان می‌رسد. در این حالت، سازمان تامین اجتماعی موظف به پرداخت مستمری بازنشستگی کارگر است و کارفرما باید به ازای هر سال سابقه کار، معادل ۳۰ روز از آخرین حقوق کارگر را به عنوان پاداش پایان خدمت پرداخت کند.

3. از کار افتادگی کلی کارگر

با توجه به تعریف از کار افتادگی در بند ۱۳ ماده ۲ قانون تامین اجتماعی، خاتمه قرارداد کار بر عهدهٔ کمیسیون پزشکی سازمان بهداشت و درمان است که با معرفی شورای اسلامی کار یا نمایندگان قانونی کارگران انجام می‌شود. در چنین مواردی، کارفرما موظف است به ازای هر سال سابقه خدمت کارگر، معادل دو ماه (۶۰ روز) از آخرین حقوق او را پرداخت کند.

4. انقضای مدت قرارداد کار

مطابق ماده ۲۴ قانون کار، چنانچه پایان قرارداد کار اعم از قرارداد مدت‌دار یا مربوط به انجام کار معین باشد، کارفرما موظف است به کارگری که دست‌کم یک سال اعم از متوالی یا متناوب بر‌اساس قرارداد مشغول به کار بوده، به‌ازای هر سال سابقه خدمت، معادل یک ماه آخرین حقوق او را به عنوان “مزایای پایان کار (حق سنوات)” پرداخت کند.

5. پایان کار قرارداد معین 

اتمام قرارداد کار در قراردادهایی که مربوط به کار معین است، به لحظه‌ای اشاره دارد که هدف یا پروژه مشخص‌شده در قرارداد به‌طور کامل انجام شده و به اتمام رسیده باشد. در قرارداد کار معین، برخلاف قراردادهای با مدت موقت که با انقضای زمان پایان می‌یابند، معیار خاتمه، تکمیل کاری است که موضوع قرارداد بوده است.

مطابق با ماده ۲۵ همین قانون، در قراردادهایی که برای مدت معین یا جهت انجام کار مشخص منعقد شده‌اند، هیچ‌یک از طرفین (کارگر یا کارفرما) حق فسخ یک‌جانبه قرارداد را ندارند، مگر با توافق طرفین یا در موارد خاصی که قانون پیش‌بینی کرده است. در صورت بروز اختلاف در این خصوص، موضوع از سوی هیأت‌های تشخیص و حل اختلاف مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.

6. استعفای کارگر

استعفا را می‌توان یکی از رایج‌ترین شیوه‌های خاتمه قرارداد کار از سوی کارگر دانست. در این حالت، کارگر با ارائه درخواست کتبی به کارفرما و با رعایت ضوابط قانونی، قصد خود را برای قطع همکاری اعلام می‌کنند. در واقع، استعفا به‌منزله تقاضای فسخ قرارداد از سوی کارگر و اعلام انصراف وی از ادامه اشتغال است.

مطابق مقررات، کارگری که قصد استعفا دارد موظف است پس از تسلیم استعفای کتبی، حداقل یک ماه دیگر به کار خود ادامه دهد که کارفرما فرصت کافی برای جایگزینی و جلوگیری از بروز زیان احتمالی داشته باشد.

7. فسخ قرارداد کار

طبق ماده ۲۷ قانون کار، اگر کارگر در انجام وظایف خود قصور کند یا آیین‌نامه‌های انضباطی را پس از تذکرات کتبی نقض کند، اتمام قرارداد کار با اخراج کارگر رخ می‌دهد. بنابراین کارفرما می‌تواند قرارداد را فسخ کند و با تأیید شورای اسلامی کار، به کارگر، حق سنوات معادل یک ماه حقوق به ازای هر سال سابقه پرداخت کند.

در صورت عدم توافق، موضوع به هیأت تشخیص ارجاع می‌شود و در نهایت، هیأت حل اختلاف اقدام می‌کند. تا زمان صدور رأی، قرارداد به حالت تعلیق درمی‌آید.

ترک کار بعد از اتمام قرارداد

پس از پایان قرارداد کار، کارگر می‌تواند بدون مانع محل کار را ترک کند، مشروط بر اینکه فسخ قرارداد مطابق با مقررات قانون کار انجام شده باشد. در غیر این صورت، ترک غیرقانونی کار ممکن است موجب سلب حقوقی مانند دریافت سنوات شود.

در قراردادهای موقت (کار معین یا با مدت مشخص)، با پایان یافتن زمان قرارداد یا تکمیل کار مورد نظر، رابطه کاری به صورت خودکار خاتمه می‌یابد و نیازی به استعفا نیست.

در قراردادهای دائم، اگر کارگر بخواهد قرارداد را فسخ کند، باید استعفای کتبی ارائه دهد و ۳۰ روز از تاریخ اعلام استعفا صبر کند. پس از این دوره، ترک کار قانونی است و کارفرما موظف به تسویه حساب کامل است.

نمونه متن پایان قرارداد کاری

نامه پایان قرارداد کار، سندی ضروری برای دریافت بیمه بیکاری توسط کارگر است. این نامه باید توسط کارفرما خطاب به اداره کار صادر شود و نشان‌دهندهٔ این باشد که کارگر به خواست و اراده خود از کار کناره‌گیری نکرده است. در ادامه نمونه‌ای از آن را برای شما نوشته‌ایم.

جریمه های خاتمه قرارداد کار خلاف قانون

اگر کارفرمایی کارگر خود را بدون دلیل روشن و پیش‌بینی شده‌ای از کار اخراج کند، در شرایطی که زمان خاتمه قرارداد کار آن نرسیده باشد، قانون مجازات‌هایی را برای آن در نظر گرفته است. مانند آنکه باید مجدد آن کارگر را به خدمت بگیرد و البته حقوق و مزایا ایام بلاتکلیفی او را پرداخت کند.

جمع‌بندی

در بحث خاتمه قرارداد کار، اگر یک‌طرفه انجام شود و مقدمات این امر از پیش انجام نگرفته باشد، قطعاً می‌تواند برای طرفین به‌خصوص کارفرما دردسر ایجاد کند. اما در مواردی مانند اتمام زمان قرارداد، فسخ دو طرفه یا دیگر مواردی که در قانون ذکر شده است، مشکلی برای طرفین به‌وجود نمی‌آورد. اما در هر صورت طرفین به‌خصوص کارفرمایان باید حتماً همۀ جوانب را رعایت کنند که بعد از آن درگیر تبعات منفی آن نشوند.

سوالات متداول