انواع مرخصی در قانون کار
کارگر، کارفرما و قانون کار ۳ ضلع مثلثی را تشکیل می‌دهند که هر کدام هدف خاصی را دنبال می‌کنند. مفاهیم زیادی در قرارداد بین کارگر و کارفرما مطرح می‌شود که باید با قوانین کار سازگاری داشته باشد. یکی از این مفاهیم بسیار مهم، مرخصی است که در قانون هم به آن اشاره شده است. کارگری که طبق قانون وزارت کار قرارداد کار بسته باشد، می‌تواند از مرخصی‌های مربوطه استفاده کند. در این مطلب به بررسی دقیق انواع مرخصی‌ها و قوانین مربوط به آنها خواهیم پرداخت.
مرخصی؛ مفهومی که جایگاه ویژه‌ای برای کارمندان دارد!
به دور بودن کارمند از محیط کار، مرخصی گفته می‌شود. البته این دوری، شامل روزهای تعطیل نمی‌شود. به بیان دیگر دوری از کار توسط خود کارمند درخواست می‌شود. معمولا وقتی شرایط خاصی در زندگی کارمند رخ می‌دهد از مرخصی برای برطرف کردن مشکلات استفاده می‌کنند.
باید به این نکته توجه داشت که این دوری از کار به کارمندان ساعتی یا روزمزد تعلق نمی‌گیرد. همچنین کارکنان پاره وقت و فریلنسرها هم شامل این قانون نمی‌شوند. دلیل این امر بسته نشدن قرار داد این افراد، طبق قانون وزارت کار است. در واقع این افراد ساعت و زمان دقیق کار در اختیار خودشان قرار می‌گیرد.
نکته مهم: کارمندانی که از مرخصی قانونی خود استفاده نکرده باشند، می‌توانند میزان آن را محاسبه و به عنوان حقوق دریافت کنند. البته برای دریافت حقوق مرخصی، شرایط خاصی وجود دارد که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.
مرخصی چگونه محاسبه می‌شود؟
با وجود این که شرکت‌ها هر کدام قوانین و روش‌های خاص خود را برای محاسبه مرخصی دارند، اما به طور کلی همه آنها از یک قانون جامع پیروی می‌کنند. با این اوصاف فرمول مشخصی برای همه وجود ندارد. به همین دلیل کارمندان نمی‌توانند میزان آن را به طور دقیق محاسبه کنند.
تنها نوع مرخصی که به راحتی می‌توان مانده آن را محاسبه کرد، مرخصی استعلاجی است. برای این نوع مرخصی و مرخصی‌های دیگر، می‌توانید از نرم افزارها یا ماشین‌حساب‌های خاصی استفاده کنید.
با انواع مرخصی در قانون کار آشنا شوید
بسیاری از کارمندان در مورد مرخصی، انواع و قوانین آن اطلاعات زیادی ندارند. به همین دلیل در احقاق حق خود ناکام می‌مانند! پس هنگام عقد قرارداد با کارفرما، حتما از قوانین مربوط به دوری از کار مطلع شوید. به طور کلی دوری از کار انواع مختلفی دارد که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
مرخصی استحقاقی
یکی از معروف‌ترین انواع مرخصی‌هاست که با عنوان مرخصی سالانه هم شناخته می‌شود. به روزهایی از سال که کارمند می‌تواند از محل کار خود دور باشد و حقوقی از وی کسر نشود، مرخصی استحقاقی گفته می‌شود. این نوع مرخصی، تقریبا در همه کشورهای جهان وجود دارد. در قانون کار کشور ما نیز، برای هر کارمند ماهانه ۲.۵ روز مرخصی در نظر گرفته شده است. این قانون برای شرایط عادی خواهد بود. با احتساب ۱۲ ماه سال هر کارمند معادل ۲ روز به صورت سالانه مرخصی استحقاقی دارد. از نظر ساعت هم حدود ۱۹۲ ساعت می‌شود.
البته همانطور که گفته شد نحوه محاسبه و میزان این مرخصی در شرکت‌های مختلف یکسان نیست. برای مثال ممکن است یک شرکت این مرخصی را از ۲.۵ روز به ۱.۵ روز در ماه کاهش دهد. این موضوع به کارفرما و شرکت موردنظر بستگی دارد. این نوع مرخصی نکات مهمی دارد که دانستن آنها خالی از لطف نیست:
- تعطیلات رسمی کشور جزو مرخصی‌های کارمند محسوب نمی‌شود. به همین دلیل کارفرما حق به کارگیری کارمندان در این روزها را ندارد.
- مرخصی روز ۵ شنبه و مدت زمان کار کارمندان در این روز به سیاست‌های کارفرما بستگی دارد
- ترک کار یا استعفا، باعث می‌شود تا باقی‌مانده مرخصی به کارمند تعلق نگیرد
- در صورت فوت، بازنشستگی، ازکارافتادگی و … کارمند، تمام مطالبات او از مرخصی به ورثه منتقل می‌شود
- حداکثر میزان مرخصی در روز ۵ شنبه، ۴ ساعت است
مرخصی بین تعطیلی
یکی از انواع مرخصی‌های استحقاقی است که کارمند حق استفاده از آن را دارد. این مرخصی معمولا بین روزهای تعطیل رسمی قرار می‌گیرد. کارمند می‌تواند این روز را به عنوان مرخصی استحقاقی استفاده کند.
مرخصی ساعتی
یکی دیگر از انواع مرخصی‌های استحقاقی است که در آن کارمندان به جای یک روز کامل، ساعت‌های کمتری را مرخصی می‌گیرند. معمولا این نوع مرخصی برای زمان‌هایی است که کارمند قصد انجام فعالیت‌های ضروری را دارد. میزان مجاز مرخصی ساعتی در شرکت‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است. نکته مهم در این خصوص، رسیدن مرخصی ساعتی به ۸ ساعت است. در این حالت یک روز کامل دوری از کار برای فرد در نظر گرفته می‌شود. همچنین اگر میزان مرخصی ساعتی در طول ماه از کل مرخصی در نظر گرفته شده بیشتر شود، مرخصی بدون حقوق در نظر گرفته می‌شود و مبلغ آن از حقوق کارمند کسر خواهد شد. در این حالت کارفرما می‌تواند از پرداخت بیمه هم خودداری کند.
مرخصی بدون حقوق
وقتی مرخصی تحت پوشش هیچکدام از مرخصی‌های قانونی و رایج، مثل استحقاقی، ساعتی و … نباشد، مرخصی بدون حقوق درنظر گرفته می‌شود. این نوع مرخصی تا ۲ سال هم ممکن است به طول بینجامد. در این حالت وضعیت قرارداد با کارفرما چه می‌شود؟ وضعیت قرارداد کاری کارمند به حالت تعلیق درآمده و بعد از اتمام مرخصی به محل کار خود برمی‌گردد.
در این نوع مرخصی حقوقی به کارمند پرداخت نمی‌شود، اما کارفرما تضمین می‌کند که بعد از بازگشت بتواند به کار قبلی خود ادامه دهد. معمولا کارمندان از این مرخصی در مواقع بحرانی، مشکلات خانوادگی، امور تحصیلی و … استفاده می‌کنند.
مرخصی استعلاجی
یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین مرخصی‌ها بین کارمندان است که در صورت بروز مشکلات مربوط به سلامتی داده می‌شود. البته یکی از مهم‌ترین شروط قبولی این مرخصی، تایید شدن توسط سازمان تامین اجتماعی است. مرخصی استعلاجی هیچ محدودیت زمانی خاصی ندارد و میزان آن را پزشک مشخص می‌کند. این نکته را هم به یاد داشته باشید که هر پزشکی صلاحیت این کار را ندارد و فقط باید پزشک معتمد سازمان بیمه این کار را انجام دهد. در طول مرخصی استعلاجی، کارمند حقوق خود را دریافت کرده و روزهای مرخصی هم به سابقه او اضافه می‌شوند.
این نوع مرخصی محدودیت تمدید تا ۴ ماه را دارد. بعد از این مدت اگر بیماری فرد قابل درمان نباشد، توسط سازمان بیمه تامین اجتماعی بازنشسته می‌شود. پرداخت حقوق کارگر هم بستگی به گذراندن مدت بیماری و اخذ مدارک لازم از پزشک معتمد سازمان بیمه تامین اجتماعی دارد. در این حالت ۷۵ درصد حقوق عادی به کارمند پرداخت می‌شود.
از طرف دیگر در صورتی که کارمند دچار حادثه شود، حقوق ۱۰۰ درصدی او پرداخت می‌شود. همچنین حق بیمه او نیز باید توسط کارفرما پرداخت شود. همچنین روزهای مرخصی هم جزو سابقه کاری کارمند محسوب می‌شوند. برای استفاده از مرخصی در زمان وقوع حادثه، باید ظرف ۷۲ ساعت بعد از وقوع به سازمان تامین اجتماعی مراجعه و فرم لازم را پر کنید.
مرخصی ازدواج یا فوت بستگان نزدیک
برای ازدواج کارمند هم مرخصی ۳ روزه با حقوق در نظر گرفته شده است. این نوع مرخصی برا مواردی، مثل فوت همسر، پدر، مادر و … هم اعمال می‌شود. این مرخصی ارتباطی با روزهای مرخصی استحقاقی سالانه فرد ندارد.
مرخصی حج
همانطور که می‌دانید، حج یکی از فرایض واجب در دین اسلام محسوب می‌شود. اگر کارمندی به منظور ادای این فریضه به زیارت حج برود، می‌توان از ۱ ماه مرخصی استحقاقی خود استفاده کند. در واقع این ۱ ماه به غیر از روزهای مرخصی استحقاقی خواهد بود. به این مرخصی در ماده ۶۷ قانون کار پرداخته شده است.
مرخصی زایمان
یکی از مرخصی‌هایی که مختص بانوان بوده و تا ۹ ماه ادامه دارد. به این موضوع در ماده ۶۷ قانون کار صراحتا اشاره شده است. همچنین خانم‌هایی که از این مرخصی استفاده می‌کنند، روزهای مرخصی جزو سابقه کار آنها محاسبه می‌شود. البته کارفرما هم موظف است در این روزها حق بیمه کارمند را پرداخت کند. حقوق کارمند هم در این مدت توسط بیمه تامین اجتماعی پرداخت می‌شود. برای بازگشت به محل کار هم فرد باید مدارک مربوطه را از سازمان تامین اجتماعی بگیرد. نکته دیگری که در این خصوص وجود دارد، مرخصی اجباری کارمندان پدر است. این کارمندان در زمان تولد فرزند خود به ۲ هفته مرخصی اجباری یا تشویقی با حقوق فرستاده می‌شوند. البته این مرخصی ارتباطی با مرخصی استحقاقی ندارد.
مرخصی پاس شیر
این نوع مرخصی در راستای اهمیت تغذیه نوزاد با شیر مادر گذاشته شده است. به این ترتیب کارمند خانم می‌تواند به مدت ۲ سال و روزانه ۱ ساعت از مرخصی شیر دادن به کودک استفاده کند. بدیهی است که اگر فرزند دوقلو یا چندقلو باشد، زمان مرخصی نیز افزایش پیدا می‌کند.
منظور از ذخیره مرخصی استحقاقی چیست؟
همانطور که اشاره کردیم، میزان مرخصی استحقاقی در قانون کار ۳۰ روز تعیین شده است. نحوه استفاده از این مرخصی به توافق بین کارگر و کارفرما بستگی دارد. با این حال گاهی بنا به دلایلی کارگر از این مرخصی استفاده نمی‌کند. در این حالت کارمند این مرخصی را ذخیره می‌کند تا در سال‌های آتی از آن استفاده کند، اما آیا محدودیتی برای ذخیره این مرخصی وجود دارد؟
به این موضوع در ماده ۶۶ قانون کار اشاره شده است. به این ترتیب کارگر نمی‌تواند بیشتر از ۹ روز از مرخصی استحقاقی خود را ذخیره کند. به همین دلیل اگر کارمند نخواهد یا نتواند از این مرخصی استفاده کند، حق ذخیره بیش از ۹ روز را نخواهد داشت.
بررسی چگونگی تعلق مبلغ مرخصی به وراث کارگر
یکی از مسائلی که بعد از فوت کارگر رخ می‌دهد، محاسبه باقی‌مانده مرخصی و به صورت روزانه است. مبلغ این مرخصی‌ها باید به ورثه کارگر پرداخت شوند. البته نکته‌ای که در اینجا وجود دارد، این است که ابتدا باید مراحل قانونی انحصار وراثت توسط ورثه انجام شود. همچنین باید قیم و تعداد وراث به طور دقیق مشخص باشد تا مبلغ مرخصی طبق قوانین کار به آنها تعلق بگیرد. تمام این موارد در صورتی است که روزهای ذخیره شده مرخصی وجود داشته باشد. در غیر این صورت هیچ مبلغی به ورثه پرداخت نخواهد شد.
موسسه محاسبان راهنمای شما در قوانین مربوط به مرخصی
بسیاری از کارمندان اطلاعات زیادی در مورد قوانین مربوط به مرخصی ندارند. به همین دلیل معمولا از گرفتن حق خود غافل می‌شوند. موسسه محاسبان با در اختیار داشتن کارشناسان حقوقی و مالی زبده به سوالات و ابهامات شما در این مورد پاسخ می‌دهد. شما می‌توانید با صفحه مشاوره بیمه و کار مراجعه کرده و سوالات خود را مطرح کنید. ما در مجموعه محاسبان در تلاش هستیم تا شما به حق و حقوق قانونی خود دست پیدا کنید.
نتیجه گیری
استفاده از مرخصی برای تمام کارمندان امری عادی محسوب می‌شود. بیشتر مرخصی‌ها، ازجمله مرخصی استحقاقی، جزو مرخصی‌های باحقوق هستند. به این معنی که کارمند در روزهای دوری از کار، حقوق عادی خود را دریافت می‌کند. همچنین حق بیمه وی نیز توسط کارفرما پرداخت شده و روزهای غیبت هم جزو سابقه او به حساب می‌آیند. مرخصی انواع مختلفی دارد که عبارتند از استحقاقی، استعلاجی، زایمان، بدون حقوق، پاس شیر، حج، ازدواج، ساعتی و بین تعطیلی. به همه این مرخصی‌ها در قانون کار اشاره شده است. همچنین هرکدام قوانین و شرایط مربوط به خود را دارند.
دیدگاهتان را بنویسید