مرخصی و انواع آن در قانون کار

مرخصی چیست؟

مرخصی عبارت است از حقی که برای کارگر در ترک کار برای روزهای غیر تعطیل در نظر گرفته شده است. طبق ماده 69 قانون کار تاریخ استفاده از مرخصی با توافق کارگر و کارفرما تعیین می شود و در صورت اختلاف بین کارگر و کارفرما نظر اداره کار و امور اجتماعی محل، لازم الاجراست.

البته باید به این نکته توجه داشت که مرخصی به فریلنسرها تعلق نمی‌گیرد. دلیل این امر مشمول نبودن قرار داد این افراد، طبق قانون وزارت کار است. در واقع این افراد ساعت و زمان دقیق کار در اختیار خودشان قرار می‌گیرد. در این مقاله از سری مقالات آموزش حقوق و دستمزد، قرار است به بررسی انواع مرخصی و نحوه محاسبه هر یک پرداخته شود.

انواع مرخصی در قانون کار

1. مرخصی استحقاقی

طبق ماده 64 قانون کار، مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه، جمعا یک ماه (30 روز) است. سایر روزهای تعطیل جز ایام مرخصی محسوب نخواهد شد. برای کار کمتر از یک سال، مرخصی مزبور به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می‌شود.

در خصوص مرخصی استحقاقی، چنانچه کارگر از این نوع مرخصی استفاده نکند فقط 9 روز آن در یکسال قابل ذخیره شدن می‌باشد و مابقی که استفاده نشده است سوخت می‌شود. مرخصی‌های ذخیره شده کارگران در پایان قرارداد کار با اتمام همکاری قابل تبدیل به پول می‌باشد و کارفرمایان مکلفند وجه مرخصی ذخیره شده را به کارگران و در صورت فوت به وارث وی پرداخت نمایند.

مرخصی ساعتی که کمتر از یک روز می‌باشد ساعت آن جمع گردیده و از میزان مرخصی روزانه کسر می گردد. بنابراین در کارهای عادی با جمع 8 ساعت مرخصی ساعتی و در کارهای سخت و زیان آور با جمع 6 ساعت آن، یک روز از مرخصی کسر خواهد شد.

انواع مرخصی های استحقاقی

1. مرخصی ساعتی

کارمند می‌تواند یک ساعت یا بیشتر را در طول روز سرکار حضور نداشته باشد.و این تایمی که مرخصی گرفته از تایم مجاز تعطیلی سالیانه فرد کسر می‌شود. البته، این تعطیلی برای افرادی است که کار بسیار واجب و ضروری در خارج از شرکت داشته و یا مشکلی برایشان پیش آمده و مجبور به رسیدگی هستند. طبق ماده 7 قانون کار مرخصی کمتر از یک روز کار، جز مرخصی استحقاقی منظور می‌شود.

2. مرخصی دوران شیردهی

طبق ماده 78 قانون کار، کارفرما مکلف است به مادران شیرده تا پایان دو سالگی کودک پس از هر سه ساعت، نیم ساعت فرصت شیردادن بدهد.

3. مرخصی زایمان

کارگر زن مجاز است برای مدت دو سال، یعنی تا دو سالگی نوزاد روزانه به مدت یک ساعت از مرخصی ساعتی به منظور شیردهی به نوزاد استفاده کند. و این زمان می‌تواند در ابتدای شروع ساعت کاری و یا در انتهای ساعات کاری در نظر گرفته شود.

ضمناً برای مادرانی که صاحب فرزندان دو قلو یا چند قلو هستند روزانه به مدت دو ساعت از مرخصی ساعتی می‌توانند برخوردار شوند. طبق ماده 76 قانون کار، مرخصی زایمان کارگر زن جمعاً 9 ماه است و حتی الامکان 45 روز از این مرخصی باید پس از زایمان مورد استفاده قرار گیرد.

شرایط استفاده از مرخصی زایمان

1. ظرف یکسال پیش از زایمان، حق بیمه 60 روز کار را به سازمان تامین اجتماعی پرداخت کرده باشند.
2. در مدت استراحت مشغول کار نبوده و مزد یا حقوق دریافت نکرده باشد.
3. در تاریخ اعلام زایمان مشغول به کار بوده و یا در مرخصی استحقاقی باشد.
4. در دوره استراحت مزدی برای وی مطرح باشد.

مبلغ کمک هزینه مرخصی زایمان معادل میانگین (دو سوم) دستمزد روزانه بیمه شده در آخرین 90 روز قبل از شروع استراحت ایام بیماری برای هر روز استراحت است. حداکثر  مدت کمک مزبور 9 ماه (البته حداکثر زمان استفاده از این مرخصی قبل از زایمان 2 ماه می‌باشد) بدون کسر 3 روز اول است. همچنین مرخصی زایمان جز سوابق کارگر محسوب می‌شود و در طول این مدت پرداخت حقوق و مزایا کارگر بر عهده سازمان تامین اجتماعی است.

2. مرخصی استعلاجی

هرگونه بیماری کارگر اعم از اینکه بیماری عادی یا ناشی از کار و یا بیماری از حوادث کار باشد، مستوجب استفاده کارگر از مرخصی استعلاجی می شود. در قانون مدت خاصی جهت استفاده از این نوع مرخصی ذکر نگردیده است و می‌تواند تا سلامتی کامل کارگر از سوی سازمان تامین اجتماعی ادامه یابد. به کارگرانی که از این نوع مرخصی استفاده می‌کنند به شرط تحقق شرایط مندرج در ماده 59 قانون تامین اجتماعی غرامت دستمزد تعلق خواهد گرفت.

الف: بیمه شده بر اثر حوادث ناشی از کار یا بیماری‌های حرفه‌ای تحت درمان قرار گرفته باشد.
ب: در صورتی که بیمه شده بر سبب بیماری و طبق گواهی پزشک احتیاج بر استراحت مطلق یا بستری شدن داشته باشد و در تاریخ اعلام بیماری، مشغول به کار بوده و یا در مرخصی استحقاقی باشد.

مستخدمین در صورت ابتلا به بیماری‌هایی که مانع اجرای وظایف آنان باشد از مرخصی استعلاجی با دریافت حقوق و مزایای ماهانه استفاده خواهند نمود که در این دوران سازمان تامین اجتماعی مشمول پرداخت حقوق و مزایای ماهانه کارگر می‌باشد.

در مقررات قانون کار محدودیتی برای گرفتن مرخصی استعلاجی کارگران مشمول قانون کار پیش بینی نشده است. به هر میزان که پزشک معالج تجویز کرده باشد امکان استفاده از مرخصی استعلاجی وجود دارد.

غرامت دستمزد از اولین روزی که بیمه شده بر اثر حادثه یا بیماری حرفه‌ای و به موجب تشخیص سازمان تامین اجتماعی خدمات درمانی قادر به کار نباشد پرداخت خواهد شد. در مواردی که عدم اشتغال به کار و معالجه به سبب بیماری باشد و بیمار در بیمارستان بستری نشود، غرامت دستمزد از روز چهارم پرداخت خواهد شد.

تا سقف سه روز مرخصی استعلاجی با تأیید پزشک معتمد، قابل قبول بوده و حقوق و مزایای فرد توسط کارفرما پرداخت خواهد شد. بیش از سه روز، مرخصی استعلاجی با تأیید پزشک معتمد سازمان اجتماعی، قابل قبول بوده و حقوق و مزایای فرد پس ازپایان دوره استعلاجی توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت خواهد شد.

3. مرخصی بدون حقوق

هرگاه مرخصی استحقاقی کارمندی به طور کامل استفاده شده باشد، با توافق کارفرما، کارمند می‌تواند از مرخصی بدون حقوق استفاده کند. همانگونه که از نام این نوع مرخصی پیداست خصوصیت اصلی این مرخصی، بدون حقوق و مزد است. حداکثر مرخصی بدون حقوق 2 سال است. به موجب ماده 16 قانون کار، قرارداد کارگرانی که از مرخصی‌های بدون حقوق استفاده می‌کنند، در طول مدت مرخصی به حالت تعلیق در می‌آید.

4. مرخصی حج (برای ادای حج واجب)

کارمندان و کارگران می‌توانند برای ادای فریضه حج واجب تمتع از یک ماه مرخصی با حقوق (طبق 26 روز مرخصی در قانون کار) استفاده کنند. اگر فرد، 30 روز مرخصی نداشته باشد، روزهای مازاد برای او، بدون حقوق در نظر گرفته می‌شود. این مرخصی، تنها برای حج تمتع قابل استفاده است و برای حج عمره، در نظر گرفته نمی‌شود. برای حج عمره، می‌توان از مرخصی بدون حقوق با دلیل سفر طولانی مدت استفاده کرد. 

به استناد ماده 67 قانون کار (هر کارگر حق دارد به منظور ادای هزینه حج واجب در تمام مدت کار خویش فقط برای یک نوبت، “یک ماه” به عنوان مرخصی استحقاقی یا مرخصی بدون حقوق استفاده نماید). در این نوع مرخصی که با توجه به قانون بدون حقوق می‌باشد کارگر می‌تواند در صورت کسب مرخصی استحقاقی از آن استفاده نماید.

5. مرخصی تحصیلی

مرخصی تحصیلی از نوع مرخصی‌های بدون حقوق می‌باشد. ویژگی حائز اهمیت این نوع مرخصی بر خلاف دیگر مرخصی‌های بدون حقوق این است که: 2 سال زمان تعیین شده برای این مرخصی به مدت 2 سال دیگر نیز قابل تمدید می‌باشد و جمعا 4 سال است.

6. مرخصی های مربوط به حوادث تلخ و شیرین زندگی

ماده 73 به کلیه کارگران در موارد زیر حق داده است که از سه روز مرخصی استفاده نمایند:
الف) ازدواج دائم
ب) فوت همسر، پدر، مادر و یا فرزندان
ج) تولد فرزند برای پدر که همسر شاغل دارد (14 روز)

چند نکته مهم در مورد مرخصی استحقاقی

1. روز جمعه، روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد است. (ماده 62)

2. کارگران علاوه بر تمام تعطیلات رسمی کشور، یک روز دیگر هم تعطیلند و آن تعطیلی ۱۱ اردیبهشت، روز کارگر است که کارفرمایان نباید در این روز کارگران را به خدمت بگیرند یا وادار به کار کنند. ضمن آنکه حقوق و دستمزد و اضافه کار روز تعطیل کارگر باید محاسبه شود. (ماده 63)

3.در صورت تنظیم مرخصی کارگران (سه ماه آخر هر سال برای سال بعد با تایید شورای اسلامی کار) در روزهای سال امکان جابجایی مرخصی بین خود کارگران وجود دارد. (ماده ۶۹)

4.مرخصی‌های روزهای پنجشنبه، ۴ ساعت در نظر گرفته می‌شود.

5. در صورت بازنشستگی، ازکارافتادگی کلی، تعطیلی کارگاه یا فوت کارگر، مطالبات بابت مرخصی استفاده نشده به کارگر یا ورثه پرداخت می‌شود. (ماده ۷۱)

محاسبان راهنمای شما در قوانین مربوط به مرخصی

بسیاری از کارمندان اطلاعات زیادی در مورد قوانین مربوط به مرخصی ندارند. به همین دلیل معمولا از گرفتن حق خود غافل می‌شوند. موسسه محاسبان با در اختیار داشتن کارشناسان حقوقی و مالی زبده به سوالات و ابهامات شما در این مورد پاسخ می‌دهد. شما می‌توانید به صفحه مشاوره بیمه و کار مراجعه کرده و سوالات خود را مطرح کنید. ما در مجموعه محاسبان در تلاش هستیم تا شما به حق و حقوق قانونی خود دست پیدا کنید.

کلام آخر

استفاده از مرخصی برای تمام کارمندان امری عادی محسوب می‌شود. بیشتر مرخصی‌ها، ازجمله مرخصی استحقاقی، جزو مرخصی‌های باحقوق هستند. به این معنی که کارمند در روزهای دوری از کار، حقوق عادی خود را دریافت می‌کند. همچنین حق بیمه وی نیز توسط کارفرما پرداخت شده و روزهای غیبت هم جزو سابقه او به حساب می‌آیند.

مرخصی انواع مختلفی دارد که عبارتند از: استحقاقی، استعلاجی، بدون حقوق، حج، تحصیلی و مرخصی های مربوط به حوادث تلخ و شیرین زندگی. به همه این مرخصی‌ها در قانون کار اشاره شده است. همچنین هرکدام قوانین و شرایط مربوط به خود را دارند که در این مقاله به همه آن‌ها پرداخته شد.

با توجه به نیاز کارگر و در صورت توافق با کارفرما،کارگر میتواند مرخصی بگیرد ولی توصیه ای که به کارگران دارم این است که زمان مناسب را برای درخواست خود انتخاب کنید و به صورت واضح و با اعتماد به نفس با کارفرما صحبت کنید و بهتر است درخواست خود را مکتوب کنید و به این نکته هم توجه داشته باشید که کارهای خود را قبل از رفتن به مرخصی به اتمام برسانید.

سوالات متداول