[0 تا 100] مالیات بر ارزش افزوده

تصور کنید صاحب یک کسب‌وکار کوچک هستید و اولین فاکتور با ۱۰ درصد مالیات بر ارزش افزوده سال ۱۴۰۴ را صادر می‌کنید. آیا می‌دانید این مبلغ اضافی چطور محاسبه می‌شود؟ یا اگر حسابدار یک شرکت تولیدی هستید، چگونه می‌توانید با استفاده از اعتبارات مالیاتی، بار مالیاتی را تا ۲۰ درصد کاهش دهید؟ آشنایی صحیح با این نوع مالیات یعنی مدیریت هزینه‌ها و حفظ نقدینگی. در این مقاله از محاسبان با یادگیری صفر تا صد ارزش افزوده، کسب‌وکارتان را ایمن می‌کنید. 

ارزش افزوده چیست؟

در اقتصاد به تفاوت ارزش کالا یا خدمت نهایی و مجموع ارزش مواد و خدمات واسطه‌ای به‌کار رفته در فرآیند تولید، ارزش افزوده گفته می‌شود. به زبان ساده، این همان ارزش جدیدی است که در هر مرحله از زنجیرهٔ تولید و توزیع به محصول یا خدمت اضافه می‌شود.

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

مالیات بر ارزش افزوده یک نوع از مالیات‌های غیر مستقیم است که بر پایهٔ «ارزش افزوده» ایجاد شده در هر مرحله از تولید، توزیع و فروش کالا یا خدمات وضع می‌شود. این مالیات به‌صورت درصدی از قیمت فروش کالا یا خدمات محاسبه شده و فروشنده آن را از خریدار دریافت می‌‌کند، اما پرداخت آن بر دوش مصرف کنندهٔ نهایی است. 

این مالیات به‌صورت چند مرحله‌ای اجرا می‌شود، یعنی در هر مرحله از زنجیرهٔ تولید تا مصرف نهایی، ارزش افزوده ایجاد شده محاسبه و سازمان امور مالیاتی، مالیات آن را دریافت می‌کند.

تعریف ارزش افزوده در حسابداری

در حسابداری به تفاوت بین درآمد حاصل از فروش کالا یا خدمات و هزینه‌های مستقیم مرتبط با تولید، ارزش افزوده گفته می‌شود. به طور مثال، برای کالاها، ارزش افزوده برابر است با فروش خالص منهای هزینهٔ مواد اولیه مستقیم. در مورد خدمات، ارزش افزوده از تفاضل درآمد حاصل از ارائه خدمات و هزینه‌های دستمزد مستقیم مرتبط با اجرای آن خدمات محاسبه می‌شود. 

تعریف ارزش افزوده در حسابداری، کاملاً همخوان با تعریف اقتصادی آن است؛ به‌طوری‌که آن را ما‌به‌التفاوت ارزش ستانده (خروجی‌های نهایی تولید) و ارزش داده (ورودی‌های واسط‌ه‎ای مصرف شده) می‌دانند.

اصطلاحات قانون ارزش افزوده

قبل از ورود به جزئیات مالیات بر ارزش افزوده، لازم است با مفاهیم و اصطلاحات اولیه این قانون آشنا شویم. طبق ماده ۱ قانون مالیات بر ارزش افزوده، این مفاهیم به شرح زیر تعریف شده‌اند:

1. عرضه: واگذاری کالا یا ارائه خدمت به‌غیر، از طریق هر نوع معامله یا عقد قانونی.
2. واردات: ورود کالا یا خدمت از خارج از کشور به قلمرو گمرکی کشور یا مناطق آزاد تجاری‌، صنعتی یا مناطق ویژه اقتصادی.
3. صادرات: صدور کالا یا خدمت به خارج از کشور.
4. مالیات و عوارض فروش: مالیات و عوارض متعلق به عرضه کالاها و ارائه خدمات مشمول مالیات و عوارض توسط مودی در یک دوره معین.
5. مالیات و عوارض خرید: مالیات و عوارض متعلق به خرید کالاها و خدمات مشمول مالیات و عوارض برای فعالیت‌های اقتصادی مودی در یک دوره معین.
6. مالیات بر ارزش‌افزوده: مابه‌التفاوت مالیات و عوارض فروش با مالیات و عوارض خرید در یک دوره معین.
7. عوارض: مبالغی که به موجب این قانون به‌همراه مالیات برای شهرداری‌ها و دهیاری‌ها وضع می‌شود. در این قانون، هرجا مراد، نوع دیگری از عوارض بوده، به صراحت بیان شده است؛ از جمله عوارض واحدهای آلایندگی و عوارض‌ سالانۀ خودرو.
8. مؤدی: شخصی است که به عرضه کالا، ارائه خدمت، واردات یا صادرات مبادرت می‌کند.
9. دوره مالیاتی: دوره مالیاتی هر سه‌ماه و منطبق بر فصول سال شمسی است.
10. اعتبار مالیاتی: مالیات و عوارضی که مودی بابت خرید کالا (اعم از نهاده و کالای نهائی) یا خدمت به موجب این قانون پرداخت کرده ‌است.
11. معافیت مالیاتی: عدم تعلق مالیات و عوارض موضوع این قانون بر کالاها و خدمات.
12. سازمان: سازمان امور مالیاتی کشور.
13. پایانه فروشگاهی: پایانه موضوع بند «ب» ماده ‌(1) قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان مصوب 21 /7 /1398.
14. سامانه مودیان: سامانه موضوع بند «پ» ماده‌ (1) قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان.

تاریخ مشمولیت ارزش افزوده

تعیین تاریخ و مرحله‌ای که یک مودی مشمول مالیات بر ارزش افزوده می‌شود، اهمیت زیادی دارد. اگر یک مودی به اشتباه خود را در مرحله‌ای بالاتر از آنچه مشمول است، ثبت‌نام کند و این موضوع هنگام رسیدگی توسط سازمان امور مالیاتی مشخص شود، مودی از همان تاریخی که باید ثبت‌نام می‌کرده، مشمول قانون شناخته می‌شود.

در این شرایط، تمامی فروش‌هایی که از تاریخ مشمولیت تحت قانون مالیات بر ارزش افزوده قرار داشته‌اند، اما مودی مالیات آن‌ها را دریافت یا پرداخت نکرده است، باید محاسبه و تسویه شوند. بنابراین، مودی نه‌تنها موظف به پرداخت اصل مالیات است بلکه مطابق مقررات، مشمول جریمه‌های تعیین شده در ماده‌های ۳۶ و ۳۷ قانون مالیات بر ارزش افزوده و ماده ۲۲ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان خواهد بود. 

نحوه محاسبه ارزش افزوده

برای محاسبۀ مالیات ارزش افزوده از کل مبلغ، ابتدا قیمت کالا یا خدمات بدون مالیات مشخص می‌شود. سپس این مبلغ در نرخ مالیات ارزش افزوده ضرب شده و مقدار مالیات به دست می‌آید. مبلغ مالیات به قیمت اصلی کالا اضافه شده و قیمت نهایی برای مصرف‌کننده تعیین می‌شود.

فروشنده هنگام فروش کالاها، مالیات ارزش افزوده را از مشتری دریافت می‌کند. از آنجایی که فروشنده هنگام خرید مواد اولیه یا خدمات مورد نیاز خود مالیات پرداخت کرده است، می‌تواند این مبلغ را از مالیات دریافتی خود کسر کند. در نهایت، تفاوت میان مالیات دریافتی از مشتری و مالیات پرداختی به تأمین‌ کننده، به عنوان مالیات قابل پرداخت به دولت محاسبه می‌شود.

گواهی ارزش افزوده چیست؟

گواهی ارزش افزوده، مدرک رسمی است که توسط سازمان امور مالیاتی صادر می‌شود و نشان‌ می‌دهد یک شخص حقیقی یا حقوقی به صورت قانونی در نظام مالیات بر ارزش افزوده ثبت‌نام کرده است. این گواهی به شرکت‌ها و کسب‌وکارها اجازه می‌دهد که مالیات ارزش افزوده را از مشتریان دریافت و به دولت پرداخت کنند.

اعتبار ارزش افزوده چیست؟

اعتبار ارزش افزوده به مالیاتی گفته می‌شود که مودی هنگام خرید کالا یا خدمات مشمول پرداخت کرده و می‌تواند آن را از مالیات فروش خود کسر کند. به عبارت ساده‌تر، وقتی شما کالا یا خدمتی خریداری کنید که در فاکتور آن مالیات بر ارزش افزوده درج شده باشد، مبلغ این مالیات در زمان تسویه حساب با سازمان امور مالیاتی به‌عنوان «اعتبار» از مالیات فروش شما کسر خواهد شد. در برخی شرایط، مالیات پرداخت شده به عنوان اعتبار مالیاتی پذیرفته نمی‌شود. این شرایط عبارت است از: 

1. خرید کالا یا خدمات معاف از مالیات

اگر کالای خریداری شده یا خدمات دریافت شده مطابق قانون معاف از مالیات بر ارزش افزوده باشد، در صورت پرداخت مالیات به اشتباه، این مبلغ به عنوان اعتبار مالیاتی قابل کسر نیست. در این حالت، مالیات پرداختی به عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی محسوب می‌شود. 

2. پرداخت مالیات به اشتباه بابت خرید کالا یا خدمات معاف

گاهی فروشنده به اشتباه روی کالا یا خدمات معاف، مالیات محاسبه و دریافت می‌کند. این مبلغ، چون اساساً مشمول نبوده است، در اعتبار مالیاتی محاسبه نخواهد شد.

3. پرداخت مالیات به اشخاص غیر مشمول

اگر به اشتباه به فرد یا شرکتی که مشمول مالیات بر ارزش افزوده نیست، مالیات پرداخت کنید، این مبلغ به‌عنوان اعتبار پذیرفته نخواهد شد. 

استرداد مالیات بر ارزش افزوده

 گاهی ممکن است مبلغ مالیات بر ارزش افزوده پرداختی اشخاص بابت خرید کالا و خدمات، بیشتر از مالیات بر ارزش افزوده دریافتی بابت فروش آنها باشد. در این  صورت مودی بستانکار سازمان امور مالیاتی می‌شود و دو راه حل برای این موضوع وجود دارد: 

۱. درخواست استرداد و برگشت مبلغ مالیات بر ارزش افزوده

مودی می‌تواند ظرف مدت یک ماه از تاریخ درخواست، مدارک و اسناد مربوطه را ارائه دهد که سازمان امور مالیاتی صحت ادعای او را بررسی کند. درخواست استرداد باید به صورت مکتوب در اظهارنامه مالیاتی ارائه شود و اداره امور مالیاتی ظرف یک ماه پس از بررسی مبلغ مورد تأیید را با احتساب کسر درصد تأخیر احتمالی (در صورت وجود خسارت تأخیر) به مودی پرداخت کند.

۲. درخواست انتقال اضافه پرداختی به دوره مالیاتی بعدی

در این روش، مودی می‌تواند مبلغ مازاد را به دوره‌های بعدی منتقل و در دوره‌های آتی از آن استفاده کند. در صورتی‌که مبلغ مازاد بیشتر از بدهی دوره بعدی باشد، مودی می‌تواند باقی‌مانده را مطالبه یا آن را به دوره‌های بعدی منتقل کند. این درخواست باید قبل از شروع ماه ابتدایی دوره بعدی به سازمان امور مالیاتی ارائه شود.   

اظهارنامه ارزش افزوده چیست؟

اظهارنامه ارزش افزوده یکی از مهم‌ترین تکالیف قانونی مودیان مشمول این مالیات است. طبق قانون، تمام مودیان موظف‌اند در پایان هر فصل، اطلاعات معاملات خود را به‌صورت دقیق و الکترونیکی در سامانه مالیات بر ارزش افزوده ثبت و ارسال کنند.

در اظهارنامه، تمام مبالغ مربوط به معاملات زیر باید ثبت شود:

• فروش کالا و خدمات مشمول مالیات بر ارزش افزوده.
• فروش کالا و خدمات معاف.
• واردات کالا و خدمات مشمول و معاف.
• صادرات کالا و خدمات به خارج از کشور.
• اعتبار مالیاتی باقی‌مانده از دوره‌های قبل. (در صورت وجود)

حسابداری مالیات ارزش افزوده

حسابداری مالیات بر ارزش افزوده به زبان ساده یعنی ثبت صحیح رویدادهای مالی که شامل مالیات بر ارزش افزوده هستند. به‌طوری که در پایان هر فصل میزان بدهکاری یا بستانکاری شرکت به اداره مالیات به صورت شفاف  مشخص شود. 

نحوهٔ ثبت اسناد حسابداری ارزش افزوده به شرح زیر است:

در زمان خرید کالا، خدمات، دارایی:

در زمان فروش کالا، خدمات، دارایی:

در زمان پایان فصل و تسلیم اظهارنامه مالیاتی: در این روش دو حالت زیر پیش می‌آید.
در حالت بدهکار شدن به سازمان امور مالیاتی، ثبت حسابداری آن به شرح زیر است:

در حالت بستانکار شدن از سازمان امور مالیاتی، ثبت حسابداری آن به شرح زیر است:

جمع‌بندی

ارزش افزوده، مالیاتی غیر مستقیم است که تفاوت بین ارزش تولیدی و هزینه‌های واسط را انداز‌ه‌گیری می‌کند و نقش مهمی در مدیریت مالی کسب‌وکار دارد. تجربیات شما در ارتباط با ثبت و محاسبه مالیات بر ارزش افزوده چیست؟ نظرات و تجربیات خود را با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول